Zengin Uyak Nedir?

Zengin uyak (zengin kafiye), dize sonlarında iki ya da daha fazla sesin bir araya gelmesiyle oluşan uyak türüdür. Özellikle Divan şiirinde sıklıkla kullanılan bu uyak türü, bir uzun ünlü ile bir sessizin birleşmesiyle de meydana gelir. Uzun ünlüler, iki ses olarak kabul edildiği için bir ünsüzle kullanıldıklarında zengin uyak ortaya çıkar.

Zengin Uyak (Zengin Kafiye) ile İlgili Örnekler

Örnek 1

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak
O benim milletimin yıldızıdır parlayacak
O benimdir, o benim milletimindir ancak

(Mehmet Akif Ersoy)

Açıklama: “-cak” ekleri üç sesten oluştuğundan ve sadece yazılışları aynı olduğu için bu ekler zengin uyak olarak değerlendirilir.

Örnek 2

Baygın bir titremeyle bilinçsiz akar dere,
Sahillerde çocuklar uzanmış çimenlere.

(Orhan Seyfi Orhon)

Açıklama: “-ere” ekleri üç sesten oluşmakta ve yalnızca yazılışları aynı olduğu için bu ekler zengin kafiyedir.

Örnek 3

Uçun kuşlar uçun, doğduğum yere,
Şimdi dağlarında mor sümbüller vardır.
Ormanların içinde serin bir dere,
Dikenler arasında sarı güller vardır.

(Rıza Tevfik Bölükbaşı)

Açıklama: “-ere” ekleri yazılışları aynı ve üç sesten oluştuğu için zengin uyak kategorisindedir.

Örnek 4

Ertesi gün, gün doğmadan başlar yolculuk
Soğuk bir mart sabahı, her nefes buz tutar bir soluk

(Faruk Nafiz Çamlıbel)

Açıklama: “Yolculuk” ve “soluk” kelimelerindeki “-luk” ekleri üç sesten oluştuğundan zengin uyak olarak kabul edilir. Eklerin işlevleri de aynı olsaydı redif olacaktı, ancak burada görevleri farklı.

Örnek 5

Eteklerinde güneş rengi bir yığın yaprak,
Ve bir gün bakacaksın gökyüzüne ağlayarak…

(Ahmet Haşim)

Açıklama: “Yaprak” ve “ağlayarak” kelimelerindeki “-rak” ekleri üç sesten oluştuğu ve yazılışları aynı olduğu için zengin kafiyedir.

Örnek 6

Dünyaya indirsem perdeleri kapalı,
Gözyaşlarım dökülse Nuh tufanına eş bir olasılı.

(Necip Fazıl Kısakürek)

Açıklama: “-alı” ekleri üç sesten oluştuğu ve farklı görevlerde kullanıldığı için zengin kafiyedir.

Örnek 7

Bin bahçeli beldemizi yad ellere bıraktık,
Artık gölgesinde sığınacak bir ağacım yok artık.

(Kemalettin Kamu)

Açıklama: “Bıraktık” ve “artık” kelimelerindeki “-tık” ekleri üç sesten oluştuğu ve aynı görevde olmadıkları için zengin uyak oluşturur.

Örnek 8

Miskin Yunus zavallı halde
Baştan ayağa yara içindeyim
Dost beldesinden uzak avareyim
Gel gör beni aşk nasıl perişan etti beni.

(Yunus Emre)

Açıklama: “-are” ekleri yazılışları aynı ve üç sesten oluştuğu için zengin kafiyeyi oluşturur. “-im” ekleri de yazılış ve işlev olarak aynı olduğundan rediftir.

Örnek 9

Yol onun, varlık onun, gerisi hep angarya;
Yüzüstü süründün çok, kalk ayağa, Sakarya!

(Necip Fazıl Kısakürek)

Açıklama: “Angarya” ve “Sakarya” kelimelerindeki “-arya” ekleri farklı işlevlerde olduğu ve yazılışları aynı olduğu için zengin uyak olarak değerlendirilir.

Örnek 10

Can bedenden ayrılacak,
Tükenmez baca, yanmaz ocak
Selam olsun kucak dolusu dostlara
Dostlar beni hatırlasın…

(Âşık Veysel)

Açıklama: “-cak” ekleri üç sesten oluştuğu ve sadece yazılışları aynı olduğu için zengin kafiye oluşturur.

Örnek 11

Bilmem ki onun adını kim saklar?
Besbelli soğuk topraklar.

Açıklama: “Saklar” ve “topraklar” kelimelerindeki “-lar” eki çoğul eki gibi görünse de, “topraklar” kelimesinde “-lar” çoğul eki değil. “-aklar” ekleri üç sesten oluştuğu ve yazılışları aynı olduğu için zengin uyak kabul edilir.

Örnek 12

Bir noktada birleşmiş vatanın dört köşesi
Gurbet çeken gönüller sarılmıştı ocağı.

(Faruk Nafiz Çamlıbel)

Açıklama: “-cağ” ekleri üç sesten oluştuğu ve sadece yazılışları aynı olduğu için zengin uyak oluşturur.

Not: Bir uzun ünlü (â, î, û) ve bir sessizin birleşmesi de zengin uyak olarak kabul edilir. Bu uzun ünlüler genellikle Arapça ya da Farsça kökenli kelimelerde bulunur.

Örnek 1

Kim bu cennet vatanı uğruna vermez ki canını
Sıkarsan toprağı, fışkırır şehit kanı.
Tüm varımı alsın da Yaradan,
Tek bir vatanımdan beni ayırmasın bu dünyada can.

(Mehmet Akif Ersoy)

Açıklama: “-ân” ekleri uzun ünlü içerdiği için iki ses kabul edilir ve bir sessizle birleştiğinde zengin uyak oluşturur.

Örnek 2

Şöyle olmuş aşk kadehi dosttan sarhoş
Duvara vurmuş güneş, kendisi perişan bir baş.

(Baki)

Açıklama: “-âş” ekleri uzun ünlü içerdiğinden ve bir ünsüzle birleştiğinden zengin uyak olur.

Örnek 3

Bir güzellik bağladı sevgilinin beli
Bağın etrafı hep menekşe ile çevrili.

(Baki)

Açıklama: “-âr” ekleri uzun ünlü ve sessiz harf ile birleştiği için zengin uyak oluşturur.