Yüklem Yanlışlarından Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları
Yüklemlerin çatı, kişi, zaman, yardımcı eylem ve ek eylem açısından cümle ile uyumsuzluğu, anlatım bozukluklarına yol açabilir. Bu durum genellikle birden fazla yüklem barındıran cümlelerde, yüklemlerin ortak kullanımından kaynaklanan yanlışlıklardan doğar.
Örnekler
- Kahvaltıda reçel, ekmek, peynir ve çay içtik.
Bu cümle, bağımlı sıralı bir cümledir ve birinci yüklem eksik kalmıştır. Çünkü çay içilebilirken, reçel ve ekmek için bu ifade yanlıştır. Doğru kullanım şu şekildedir:
- Kahvaltıda reçel, ekmek, peynir yedik ve çay içtik.
- Baktığımız dairenin balkonu büyük ama yeterli değildi.
Burada ise cümle sıralı bir yapıya sahiptir ve yüklemler ortak kullanıldığında “değil” ifadesinin yanlış bir biçimde kullanılması anlatım bozukluğu yaratmıştır. Cümleyi düzeltmek gerekirse:
- Baktığımız dairenin balkonu büyüktü, ama yeterli değildi.
- İçkiyi hiç, sigarayı ara sıra içerim.
Cümlede “içmek” fiili ortak bir şekilde kullanılmıştır ve bu da anlatımın bozulmasına yol açmaktadır. Yanlış haliyle şöyle görünmektedir:
- İçkiyi hiç içmem, sigarayı ara sıra içerim.
- Sen bana hüzün, ben sana mutluluk verdim.
“Verdim” yükleminin ortak kullanımı burada bir anlatım bozukluğu yaratmaktadır. Yanlış yapı şu şekildedir:
- Sen bana hüzün verdin, ben sana mutluluk verdim.
- Geçen yaz Antalya’ya, bu yaz İstanbul’a gideceğiz.
Bu cümlede, ilk cümlenin yüklemi eksiktir ve doğru biçimde şöyle ifade edilebilir:
- Geçen yaz Antalya’ya gittik, bu yaz İstanbul’a gideceğiz.
- Boyu kısa, bedeni de pek biçimli değildi.
Bu cümlede yüklemlerin ortak kullanımı “değil” kelimesinin yanlış bir biçimde tekrar kullanılmasına neden olmuştur. Cümleyi düzeltmek için:
- Boyu kısa idi, bedeni de pek biçimli değildi.
- Mustafa aşağı, ben yukarı çıkıyordum.
Sıralı cümlede “çıkıyordum” yükleminin ortak kullanımı anlatım bozukluğu yaratır. Cümledeki düzeltilmiş hali:
- Mustafa aşağı iniyordu, ben yukarı çıkıyordum.
- Yeni elbisesi hem pahalı hem de güzel değilmiş.
Burada “değil” kelimesinin ortak kullanımı anlatım bozukluğuna yol açmıştır. Doğru ifade:
- Yeni elbisesi hem pahalı idi hem de güzel değilmiş.
- Bizimle bazen çok fazla, bazen de hiç vakit geçirmezdi.
Cümlede yüklemlerin ortak kullanımı anlatım bozukluğuna yol açar. Cümledeki düzeltilmiş hali:
- Bizimle bazen çok fazla vakit geçirirdi, bazen de hiç vakit geçirmezdi.
- Biriken sorunları sen de çözemezsin, Mustafa da.
Burada “Mustafa ve sen” ifadelerinin aynı yükleme bağlanması bir anlatım bozukluğu oluşturur. Doğru hali:
- Biriken sorunları sen de çözemezsin, Mustafa da çözemez.
- İş konusunda ben onu, o da beni etkilemek istemez.
“Ben” ve “o” ifadelerinin aynı yükleme bağlanması anlatım bozukluğu yaratmaktadır. Düzgün yapı:
- İş konusunda ben onu etkilemek istemem, o da beni etkilemek istemez.
- O yıllarda ben otuz, o ise otuz beş yaşlarındaydı.
Bu cümlede yüklemin ortak kullanımı nedeniyle bir anlatım bozukluğu vardır. Doğru ifadeler:
- O yıllarda ben otuz yaşındaydım, o ise otuz beş yaşlarındaydı.
- Dürüst biri olduğundan dün de, bugün de kuşkuya düşmüyorum.
Burada yüklemlerin ortak kullanımı nedeniyle bir anlatım bozukluğu söz konusudur. Cümledeki düzeltme:
- Dürüst biri olduğundan dün de kuşkuya düşmedim, bugün de kuşkuya düşmüyorum.
- Dişçiye hiç ya da çok seyrek gidiyor.
“Hiç” kelimesinin olumsuz yüklemlerle kullanımı burada bir yanlışlık yaratmaktadır. Düzgün kullanım:
- Dişçiye hiç gitmiyor ya da çok seyrek gidiyor.
Bu şekilde, yüklem yanlışlarından kaynaklanan anlatım bozukluklarının çeşitli örneklerle nasıl düzeltileceğini anlamış olduk. Her bir cümlede, uygun yüklem ve zaman kullanımı ile anlatımın netliği sağlanabilir.
