Yapısal Anlatım Bozuklukları

Cümlelerde Anlatım Bozuklukları ve Düzeltme Yöntemleri

Cümlelerde anlatım bozuklukları genellikle öge eksikliklerinden, ek ve yardımcı fiil yanlışlıklarından, özne-yüklem uyumsuzluğundan, tamlama yanlışlıklarından, noktalama eksikliklerinden ve çatı uyumsuzluğundan kaynaklanır. Bu bozuklukları anlamak ve düzeltmek için her bir türü detaylı olarak inceleyelim:

1. Öge Eksiklikleri

Öge eksiklikleri, cümlenin ögelerinden birinin eksik olmasından kaynaklanan bozukluklardır.

• Örnek: “Sabahları önce o, sonra ben kalkarım.” Bu cümlede yüklem eksikliği vardır. Doğru hali:
  • “Sabahları önce o kalkar, sonra ben kalkarım.”
• Örnek: “Sıranın tozu silindi, tertemiz oldu.” Bu cümlede özne eksikliği bulunur. Doğru hali:
  • “Sıranın tozu silindi, sıra tertemiz oldu.”

2. Ek Fiil, Yardımcı Fiil ve Ek Yanlışlıkları

Bu bozukluklar, ek fiillerin, yardımcı fiillerin ve eklerin gereksiz ya da yanlış kullanılmasından kaynaklanır.

• Örnek: “Gözleri mavi, saçları kumraldı.” Burada “idi” ek fiilinin eksikliği var. Doğru hali:
  • “Gözleri maviydi, saçları kumraldı.”
• Örnek: “Nükleer çalışmalar çok eleştiri alan bir konu.” Burada “almak” yardımcı fiili gereksiz kullanılmış. Doğru hali:
  • “Nükleer çalışmalar çok eleştirilen bir konu.”

3. Özne-Yüklem Uyumsuzluğu

Özne ve yüklem arasındaki uyumsuzluklar, tekillik ve çoğulluktan kaynaklanabilir.

• Tekillik-Çoğulluktan Kaynaklı Uyumsuzluk:
  • Örnek: “Ahmet Bey geldi.” Tekil öznede yüklem tekil olmalıdır.
  • Örnek: “Ahmet Bey geldiler.” Tekil öznede yüklem çoğul olamaz.
  • Örnek: “Çocuklar geldi.” / “Çocuklar geldiler.” Çoğul öznede yüklem hem tekil hem de çoğul olabilir.
  • Örnek: “Kuşlar uçtu.” Çoğul öznede yüklem tekil olmalıdır.
• Kişilerden Kaynaklı Uyumsuzluk:
  • Örnek: “Kurada sen ve ben çıktık.” Birden fazla kişiden oluşan öznede “ben” varsa yüklem 1. çoğul kişi olmalıdır.
  • Örnek: “Bu işi sen ve o yapacaksınız.” Birden fazla kişiden oluşan öznede “sen” varsa yüklem 2. çoğul kişi olmalıdır.
  • Örnek: “O ve arkadaşları görmüşler.” Birden fazla kişiden oluşan öznede “ben” ve “sen” yoksa yüklem 3. çoğul kişi olmalıdır.

4. Tamlama Yanlışlıkları

• Tamlayan Eksikliği:
  • Örnek: “Misafiriyle ilgileniyor, hâlini hatrını soruyordu.” Burada tamlayan eksikliği var. Doğru hali:
    • “Misafiriyle ilgileniyor, onun hâlini hatrını soruyordu.”
• Ortak Tamlanandan Kaynaklı Bozukluklar:
  • Örnek: “Şehrimizde kültürel ve sanat etkinlikleri sıkça düzenlenir.” Sıfat ve isim tamlamasının bir arada kullanımı anlatım bozukluğuna yol açar. Doğru hali:
    • “Şehrimizde kültür ve sanat etkinlikleri sıkça düzenlenir.” ya da
    • “Şehrimizde kültürel ve sanatsal etkinlikler sıkça düzenlenir.”
• Tamlanan Ekinin Yanlış Kullanımı:
  • Örnek: “Ben uçurtma yapmasını biliyorum.” Doğru hali:
    • “Ben uçurtma yapmayı biliyorum.”

5. Noktalama Eksikliği

Noktalama eksiklikleri anlam karışıklığına yol açabilir. Özellikle adlaşmış sıfatların ve zamirlerin özne olarak kullanıldığı cümlelerde, özneden sonra virgül kullanılmalıdır.

• Örnek: “Küçük çam ağacının arkasına saklandı.” Anlam karışıklığını önlemek için virgül kullanılmalıdır:
  • “Küçük, çam ağacının arkasına saklandı.”
• Örnek: “Şoför Ahmet amcamı soruyor.” Virgül kullanımı anlamı netleştirir:
  • “Şoför, Ahmet amcamı soruyor.”

6. Çatı Uyumsuzluğu

Birleşik cümlelerde, temel cümlenin yüklemi ile yan cümlecik yüklemi arasında uyum sağlanmalıdır.

• Örnek: “Dikkatli bakınca kalite farkı anlaşılır.” Burada anlatım bozukluğu vardır. Yan cümlecik yüklemi edilgen olmalıdır:
  • “Dikkatli bakılınca kalite farkı anlaşılır.”
• Örnek: “Her yere başvurdu ancak sonuç alınamadı.” Burada yan cümlecik yüklemi etken olmalı:
  • “Her yere başvurdu ancak sonuç alamadı.”

Bu açıklamalar, cümlelerdeki anlatım bozukluklarını anlamak ve düzeltmek için rehber niteliğindedir.