Yapım Ekleri

Yapım Eki: Yeni Sözcükler Oluşturan Ekler

Yapım ekleri, sözcüklerin köklerine eklenerek yeni anlam ve türde sözcükler oluşturan eklerdir. Bu ekler, eklenilen sözcüğün anlamını ve türünü değiştirir, bu nedenle yapım eki almış bir sözcüğe “türemiş sözcük” denir. Yapım ekleri, dilin zenginleşmesine ve ifade çeşitliliğine katkıda bulunur.

İsimden İsim Yapan Ekler

İsimden isim yapan yapım ekleri, bir isim köküne eklenerek yeni bir isim türetir. İşte bu tür eklerin bazı örnekleri:

• -el: Bu ek, isimlere eklenerek bir nitelik veya benzerlik ifade eden isimler oluşturur.
  • örnek: “söz” → “söz-el“, “güz” → “güz-el“
• -sız: Bu ek, bir şeyin yokluğunu veya eksikliğini belirten isimler türetir.
  • örnek: “su” → “su-suz“, “para” → “para-sız“, “ev” → “ev-siz“
• -cı: Bu ek, bir nesne veya meslek ile ilgili isimler oluşturur.
  • örnek: “göz” → “göz-cü“, “yol” → “yol-cu“
• -ce: Bu ek, bir dil veya bir şeyin dilsel ifadesini belirten isimler oluşturur.
  • örnek: “Türk” → “Türk-çe“, “İngiliz” → “İngiliz-ce“
• -daş: Bu ek, ortak özellik veya ilişki belirten isimler oluşturur.
  • örnek: “karın” → “karın-daş“, “arka” → “arka-daş“
• -cık: Bu ek, küçültme veya sevimlilik anlamı taşıyan isimler türetir.
  • örnek: “söz” → “söz-cük“, “az” → “az-ı-cık“
• -lık: Bu ek, bir nesnenin veya objenin niteliğini veya işlevini belirten isimler oluşturur.
  • örnek: “kulak” → “kulak-lık“, “taş” → “taş-lık“
• -lı: Bu ek, bir yer veya insanla ilişkili özellik belirten isimler oluşturur.
  • örnek: “köy” → “köy-lü“, “Aydın” → “Aydın-lı“

İsimden Fiil Yapan Ekler

İsimden fiil yapan yapım ekleri, bir isim köküne eklenerek fiil türetir. İşte bu tür eklerin bazı örnekleri:

• -la: Bu ek, bir ismi fiile dönüştürür.
  • örnek: “su” → “su-la” (sulamak), “uğur” → “uğur-la” (uğurlamak)
• -lan: Bu ek, bir isme eklenerek fiil oluşturan bir ektir.
  • örnek: “ev” → “ev-len” (evlenmek), “akıl” → “akıl-lan” (akıllanmak)
• -laş: Bu ek, fiil köküne eklenerek birlikte yapma anlamı katan fiiller türetir.
  • örnek: “haber” → “haber-leş” (haberleşmek), “pay” → “pay-laş” (paylaşmak)
• -sa: Bu ek, fiil köküne eklenerek çeşitli durumlarda kullanılır.
  • örnek: “su” → “su-sa” (susamak), “önem” → “önem-se” (önemsemek)
• -ar: Bu ek, fiil köküne eklenerek fiil türetir.
  • örnek: “mor” → “mor-ar” (morarmak), “yaş” → “yaş-ar” (yaşarmak)
• -al: Bu ek, fiil köküne eklenerek fiil türetir.
  • örnek: “çoğ” → “çoğ-al” (çoğalmak), “az” → “az-al” (azalmak)
• -a: Bu ek, bir fiil türetir.
  • örnek: “yaş” → “yaş-a” (yaşamak), “tür” → “tür-e” (türemek)
• -l: Bu ek, fiil köküne eklenerek fiil türetir.
  • örnek: “eksi” → “eksi-l” (eksilmek), “doğru” → “doğru-l” (doğrulmak)

Fiilden İsim Yapan Ekler

Fiilden isim yapan yapım ekleri, bir fiil köküne eklenerek isim türetir. İşte bu tür eklerin bazı örnekleri:

• -enek: Bu ek, fiil kökünden isim türetir.
  • örnek: “gel” → “gel-enek” (gelenek), “gör” → “gör-enek” (görenek)
• -ıcı: Bu ek, fiil köküne eklenerek isim türetir.
  • örnek: “yan” → “yan-ıcı” (yanıcı), “gör” → “gör-ücü” (görücü)
• -gaç: Bu ek, fiil köküne eklenerek isim türetir.
  • örnek: “süz” → “süz-geç” (süzgeç), “yüz” → “yüz-geç” (yüzgeç)
• -gi: Bu ek, fiil köküne eklenerek isim türetir.
  • örnek: “bil” → “bil-gi” (bilgi), “sev” → “sev-gi” (sevgi)
• -ce: Bu ek, fiil kökünden isim türetir.
  • örnek: “düşün” → “düşün-ce” (düşünce), “eğlen” → “eğlen-ce” (eğlence)
• -ecek: Bu ek, fiil köküne eklenerek isim türetir.
  • örnek: “iç” → “iç-ecek” (içecek), “yak” → “yak-acak” (yakacak)
• -ın: Bu ek, fiil kökünden isim türetir.
  • örnek: “ak” → “ak-ın” (akın), “ek” → “ek-in” (ekin)
• -ge: Bu ek, fiil kökünden isim türetir.
  • örnek: “bil” → “bil-ge” (bilge), “süpür” → “süpür-ge” (süpürge)
• -ar: Bu ek, fiil kökünden isim türetir.
  • örnek: “yaz” → “yaz-ar” (yazar), “çiz” → “çiz-er” (çizer)
• -ıntı: Bu ek, fiil kökünden isim türetir.
  • örnek: “çık” → “çık-ıntı” (çıkıntı), “dök” → “dök-üntü” (döküntü)

Fiilden Fiil Yapan Ekler

Fiilden fiil yapan yapım ekleri, bir fiil köküne eklenerek yeni fiiller türetir. İşte bu tür eklerin bazı örnekleri:

• -ar: Bu ek, bir fiilden başka bir fiil türetir.
  • örnek: “çık” → “çık-ar” (çıkarmak), “kop” → “kop-ar” (koparmak)
• -ıl: Bu ek, fiil köküne eklenerek fiil türetir.
  • örnek: “dar” → “dar-ıl” (darılmak), “gör” → “gör-ül” (görülmek)
• -dır: Bu ek, fiil köküne eklenerek fiil türetir.
  • örnek: “gez” → “gez-dir” (gezdirmek), “boz” → “boz-dur” (bozdurmak)
• -t: Bu ek, fiil köküne eklenerek fiil türetir.
  • örnek: “uyu” → “uyu-t” (uyutmak), “uza” → “uza-t” (uzatmak)
• -ış: Bu ek, fiil köküne eklenerek fiil türetir.
  • örnek: “gül” → “gül-üş” (gülüşmek), “kaç” → “kaç-ış” (kaçışmak)

Bu açıklamalar, dilimizdeki yapım eklerinin işlevlerini ve nasıl kullanıldığını anlamanıza yardımcı olacaktır. Yapım ekleri, dilin zenginliğini artırarak anlamları daha doğru ve etkili bir şekilde ifade etmemizi sağlar.