Yapılarına ve Kökenlerine Göre Dillerin Sınıflandırılması

Yapılarına Göre Diller

Diller, ses sistemleri, kelime yapıları ve cümle kuruluşları bakımından çeşitli farklılıklar gösterir. Bu farklılıklar, dilleri belirli kategorilere ayırmamıza olanak sağlar. İşte dillerin yapılarına göre ana kategoriler:

Tek Heceli Diller

Tek heceli diller, her kelimenin tek heceden oluştuğu dillerdir. Bu dillerde kelimeler ek almaz ve çekime girmez. Anlam, kelimelerin başına getirilen araç kelimelerle sağlanır. Bu diller zengin vurgu sistemleri ile karakterizedir.

• Örnekler:
  • Çin-Tibet Dilleri: Çince, Mandarin, Kantonca. Örneğin, Mandarin’de “ma” kelimesinin anlamı, vurgulama ve tonlama ile değişebilir (ağır, anne, at vb.).
  • Bazı Himalaya ve Afrika Dilleri: Tibetçe, Khmer, bazı Bantu dilleri.
  • Endonezya Dilleri: Bali dili, bazı Batak dilleri.

Eklemeli Diller

Eklemeli dillerde, kelime köklerine ekler eklenerek yeni anlamlar türetilir. Bu eklemeler, kelimenin anlamını ve işlevini değiştirir. Eklemeler köklerin önüne veya sonuna eklenir. Türkçe bu tür dillerin tipik bir örneğidir.

• Örnekler:
  • Türkçe: “Ev” (house) köküne “-de” (at) eki eklenerek “evde” (at home) şeklinde kullanılır.
  • Japonca: “Tabe” (eat) köküne “-masu” (polite suffix) eklenerek “tabemasu” (I eat) şekline gelir.

Çekimli (Bükümlü) Diller

Çekimli dillerde, kelime köklerine ekler eklenir, fakat yeni kelimeler türetilirken ünlüler değişir, ünsüzler genellikle sabit kalır. Bu gruptaki diller, belli türetme kalıplarına sahiptir. Arapça, bu grubun karakteristik örneklerindendir.

• Örnekler:
  • Arapça: “Hüküm” (judgment) kökünden “hakim” (judge), “mahkum” (convict), “muhkem” (strong), “mahkeme” (court) gibi türevler oluşur.
  • Hint-Avrupa Dilleri: Latincesi türetken yapılarıyla bilinir, örneğin Latince “amare” (to love) kökünden “amatus” (loved) türemektedir.
  • Sami Dilleri: İbranice’de “k-t-b” kökünden “kotev” (writer), “kotevet” (writer – female) gibi kelimeler türetilir.

Kökenlerine Göre Diller

Dillerin kökeni ve tarihsel gelişimleri göz önüne alındığında yapılan sınıflandırmadır. Bu sınıflandırma, dillerin ses ve cümle yapısı, kelime hazinesi ve tarihi gelişimleri esas alınarak yapılır.

Hint-Avrupa Dilleri

Hint-Avrupa dilleri, Avrupa ve Asya’nın çeşitli bölgelerinde konuşulan dillerin oluşturduğu bir dil ailesidir.

• Avrupa Kolu:
  • Germen Dilleri: İngilizce, Almanca, İsveççe.
  • Roman Dilleri: İspanyolca, Fransızca, İtalyanca.
  • İslav Dilleri: Rusça, Lehçe, Çekçe.
• Asya Kolu:
  • Hintçe: Hint-Avrupa ailesinin bir parçasıdır ve Hindistan’da konuşulan birçok dili içerir.

Hami-Sami Dilleri

Hami-Sami dilleri, özellikle Orta Doğu’da konuşulan dillerin oluşturduğu bir dil grubudur.

• Örnekler:
  • Arapça: Orta Doğu’nun ana dilidir.
  • İbranice: Modern İsrail’de konuşulan dil.
  • Amharca: Etiyopya’da konuşulan bir dil.

Çin-Tibet Dilleri

Çin-Tibet dilleri, Çin ve Tibet bölgesinde konuşulan dillerin oluşturduğu bir dil grubudur.

• Örnekler:
  • Çince: Mandarin, Kantonca.
  • Tibetçe: Tibet bölgesinde konuşulan dil.

Bantu Dil Ailesi

Bantu dilleri, Afrika’nın güneyinde konuşulan bir dil grubudur.

• Örnekler:
  • Swahili: Doğu Afrika’da yaygın olarak konuşulan bir dildir.
  • Zulu: Güney Afrika’da konuşulan bir diğer Bantu dilidir.

Kafkas Dilleri

Kafkas dilleri, Kafkasya bölgesinde konuşulan dillerin oluşturduğu bir grup dildir.

• Örnekler:
  • Gürcüce: Gürcistan’da konuşulan bir dil.
  • Çeçence: Çeçenistan’da konuşulan bir dil.

Ural-Altay Dil Ailesi

Ural-Altay dilleri, Ural ve Altay dağlarının çevresinde konuşulan dillerin oluşturduğu bir dil grubudur.

• Ural Dil Ailesi:
  • Fince: Finlandiya’da konuşulan bir dil.
  • Macarca: Macaristan’da konuşulan bir dil.
• Altay Dil Ailesi:
  • Türkçe: Türkiye’de ve Orta Asya’nın çeşitli bölgelerinde konuşulan dil.
  • Moğolca: Moğolistan’da konuşulan dil.
  • Tunguzca: Doğu Sibirya’da konuşulan diller.

Türkçe’nin Dünya Dilleri Arasındaki Yeri

Türkçe, yapı bakımından eklemeli diller grubuna girerken, köken bakımından Ural-Altay dil grubunun Altay kolunda yer alır. Ural dilleri arasındaki akrabalığı belirlemek zor olabilirken, Altay dillerindeki köken akrabalığı kültürel benzerliklerle açıklanabilir.

• Ortak Özellikler:
  • Eklemeli Yapı: Türkçe, Moğolca ve diğer Altay dillerinde kelime türetmeleri için sondan ekler kullanılır.
  • Ünlü Uyumu: Türkçe, ünlü uyumu kurallarına sahip bir dildir. Örneğin, “evler” (houses) kelimesinde ünlüler uyum sağlar.
  • Gramatikal Cinsiyet Ayrımı Yoktur: Türkçe’de, cinsiyet ayrımı yapılan gramatikal kurallar bulunmaz.
  • Ön Ek Yoktur: Türetmeler genellikle sondan ekler kullanılarak yapılır.
  • Sıfatlar İsimden Önce Gelir: Türkçe’de sıfatlar genellikle isimlerden önce gelir. Örneğin, “güzel ev” (beautiful house).

Bu dil ailesindeki ortak ekler ve yapılar, Türkçe ile diğer Altay dilleri arasındaki benzerlikleri gösterir. Türkçe ve Moğolca arasındaki ortaklık, bu dillerin yapılarına dair benzerlikleri açıkça ortaya koymaktadır.