Ünsüz Değişmesi (Yumuşaması)

Türkçe’de bazı ünsüz harfler, ünlüyle başlayan bir ek aldıklarında yumuşayarak başka ünsüzlere dönüşür. Bu kural, “p, ç, t, k” harflerinin yumuşaması olarak bilinir. Aşağıda bu kuralın örneklerini ve istisnalarını inceleyeceğiz.

Kural:

“p, ç, t, k” ünsüzlerinden biriyle biten sözcükler, ünlüyle başlayan bir ek aldığında, “p, ç, t, k” ünsüzleri yumuşayarak “b, c, d, g/ğ” ünsüzlerine dönüşür.

Örnekler:

dolap + ı → dolabı
çorap + ım → çorabım
kitap + a → kitaba
mezhep + imiz → mezhebimiz
ağaç + a → ağaca
topaç + ım → topacım
pirinç + i → pirinci
inanç + ımız → inancımız
inat + ı → inadı
umut + umuz → umudumuz
senet + in → senedin
yoğurt + a → yoğurda

p → b

bilek + i → bileği
yüzük + üm → yüzüğüm

ç → c

ağaç + a → ağaca
pirinç + i → pirinci

t → d

kitap + a → kitaba
senet + in → senedin

k → g,ğ

toprak + a → toprağa
çelenk + imiz → çelengimiz

İstisnalar:

Yabancı kökenli sözcüklerde bu kural aranmaz:

Devletimize güveniyoruz.
Tabiatın dengesi her geçen gün bozuluyor.
İnsanların hukuka saygı göstermesi gerekir.
Sanatının zirvesindeki ressamla tanıştık.
Hakikatin ışığını kim söndürebilir.
Tiyatro biletimi kaybettiğimden oyuna gidemedim.

Bu kurala uymayan Türkçe sözcükler de vardır:

Sizinle bir sanat yapıtının üretilme sürecini konuşmak istiyorum.
Konutun kredisinin bitmesini beklemek zorundayız.
Trafikte bir yayanın taşıta göre üstünlüğü vardır.
Bu soruya verdiğiniz yanıtın doğruluğuna emin misiniz?

Öğretmen Sorusu:

Ünsüz yumuşaması kuralına uyan yabancı sözcük var mıdır? Evet, vardır.

Kızım meleğim, niçin uyumadın?
Yoksullara yardım etmenin sevabı büyüktür.
İlacını almayı unutmuşsun.

Tek Heceli Sözcükler:

Tek heceli sözcüklerin bir kısmı bu kurala uymaz:

Örtün üstüme, örtün, serin karanlıkları.
Açık kapıdan içeri yemek kokuları yayılıyordu.
Terasa çıkınca manzara büyüleyici bir hâl aldı.
İpin ucunu kaçırınca iflasın eşiğine geldi.

Bir kısmı bu kurallara uyar:

Dibe kadar indik.
Cebinde hiç para yoktu.

Özel İsimler:

Özel isimlerdeki yumuşama söyleyişle sınırlı kalır, yazıya geçirilmez:

Karabük’e (okunuşu Karabüğe)
Şırnak’ın (okunuşu Şırnağın)