Ünlü Türemesi Tanımı ve Örnekleri
Ünlü Türemesi
Türkçede bazı kelimelere ek eklenirken, ek ile kök ya da gövde arasına yeni ünlüler eklenebilir. Bu ses olayına ünlü türemesi denir ve genellikle “-cık, -cik” gibi eklerle gözlemlenir. Bu durumda, ek ile kök arasına yeni bir ünlü eklenmiş olur.
Ünlü Türemesi Örnekleri
- Dar-cık → dar-a-cık
Burada, “-cık” ekinden önce “-a” ünlüsü türetilmiştir. “Dar-cık” yerine “dar-a-cık” şeklinde kullanılır. - Az-cık → az-ı-cık
Bu örnekte, “-cık” ekinden önce “-ı” ünlüsü türetilmiştir. “Az-cık” yerine “az-ı-cık” şeklinde kullanılır. - Bir-cik → bir-i-cik
“Bir-cik” şeklindeki kelimede “-i” ünlüsü türetilerek “bir-i-cik” biçimine dönüşür. - Genç-cik → genc-e-cik
“Genç-cik” kelimesinde “-e” ünlüsü türemiştir. Yani “genç-cik” yerine “genc-e-cik” olarak kullanılır.
Ünlü Türemesi Diğer Durumlar
- Pekiştirme Sözcüklerinde: Bazı sözcükler pekiştirilirken ünlü türemesi meydana gelir. Örneğin:
- Sap-a-sağlam: Burada “sağlam” kelimesine “-a” ünlüsü eklenerek “sapasağlam” türetilmiştir.
- Yap-a-yalnız: “Yalnız” kelimesine “-a” ünlüsü eklenir ve “yapayalnız” halini alır.
- Ser-e-serpe: “Serpe” kelimesine “-e” ünlüsü eklenerek “sereserpe” türetilmiştir.
- Güp-e-gündüz: “Gündüz” kelimesine “-e” ünlüsü eklenerek “güpegündüz” halini alır.
- Düp-e-düz: “Düz” kelimesine “-e” ünlüsü eklenerek “düpedüz” şeklinde kullanılır.
- Yabancı Kelimelerde: Bazı yabancı kökenli kelimelerde de ünlü türemesi gözlemlenebilir.
- Ilimon, ıramazan, irecep, ıraf
Ünlü Türemesi ile İlgili Örnek Cümleler
- İstanbul’un daracık sokaklarında araçlar zor ilerliyordu.
- Biraz azıcık düşündükten sonra doğru cevabı bulabildik.
- En değerli biricik kardeşime içten duygularla veda ettim.
- Onu gencecik yaşında kaybetmenin acısını derinden hissettik.
- Hayata sapasağlam tutunabilmek için duygularımıza renk katmalıyız.
- Bu dünyaya yabancı hissettim, dünyadan yapayalnız ayrılacağım.
- Olay, güpegündüz herkesin gözü önünde gerçekleşti.
- Böyle düpedüz yollarda kaza meydana gelmemelidir.
- Boş odada sereserpe dolaşıyorum.
Bu şekilde, ünlü türemesi, kelimelerin yapısındaki değişiklikleri ve dilin fonetik özelliklerini yansıtan önemli bir ses olayını anlatır.
Dilbilgisi
Yorum gönder