Trajedi (Tragedya, Ağlatı) Nedir?

Trajedi, Yunanca kökenli olup “keçi” ve “türkü” anlamına gelen kelimelerin birleşimiyle oluşmuş ve “keçilerin türküsü” anlamına gelir. Hayatın trajik yönlerini, ahlaki dersler vermek amacıyla ve belirli kurallara bağlı kalarak sahnede sergilemek için yazılan manzum eserlere trajedi (tragedya) adı verilir.

Trajedinin Özellikleri

Trajediler, baştan sona ağır ve ciddi bir atmosfer içerisinde gelişir.
Konular genellikle mitoloji ve tarihten alınır. 17. yüzyıla kadar Yunan ve Latin mitolojisinden esinlenilirken, bu yüzyıldan itibaren İspanyol ve Osmanlı tarihinden de konular işlenmiştir.
Karakterler çoğunlukla Tanrılar, tanrıçalar, krallar ve kraliçeler gibi soylu ya da doğaüstü kişilerdir.
Trajediler, şiirsel formda (manzum) yazılır ve genellikle beş bölümden oluşur.
Ciddi ve ağırbaşlı bir dil tercih edilir; argo ya da kaba sözler kullanılmaz.
Ahlak ve erdem ana temalardır; bu değerler üzerine dersler vermeyi amaçlar.
Trajedi oyunları kesintisiz olarak sahnelenir ve diyaloglar ile koro bölümlerinden oluşur. Diyaloglarda yer alan karakterler genellikle soylular ya da tanrılardır, koro ise halkın temsilcilerinden oluşur. Koro, oyunun bölümlerini birbirine bağlayan ve sahneler arası geçişi sağlayan temel bir unsur olarak görev yapar.
Üç birlik kuralına uyulur: olay, mekân ve zaman birliği esastır. Olay 24 saatlik bir sürede geçer ve tek bir yerde gerçekleşir.
Sahnede şiddet içerikli olaylar (yaralama, öldürme vb.) gösterilmez; bunlar sahne arkasında gerçekleşir ve karakterler tarafından anlatılır.
Seçkin bir üslupla yazılır, sahnede kaba sözlere yer verilmez.
İnsan doğasının hırsları, çatışmaları ele alınır ve bu mücadeleler genellikle trajik sonuçlar doğurur.

Trajedi türünün dünya edebiyatındaki ilk öncüsü Thespis olarak bilinir. Öne çıkan yazarları arasında Aiskhylos, Sophokles, Euripides, Corneille ve Racine sayılabilir.

Trajedi ve Üç Birlik Kuralı

Trajedide üç birlik kuralı olarak bilinen prensip, olayın birbiriyle bağlantılı olarak aynı mekânda, belirli bir zaman diliminde ve tek bir olay etrafında gelişmesi gerektiğini ifade eder. Bu kuralın öğeleri şunlardır:

Zamanda birlik: Olaylar, 24 saati geçmeyecek bir zaman diliminde gerçekleşir.
Yerde birlik: Olaylar, tek bir yerde ya da birbirine yakın mekânlarda geçer.
Olayda birlik: Oyun tek bir ana olaya odaklanır, yan olaylar ve karmaşık olay örgülerine yer verilmez.

Trajedi Örneği: Andromak (Andromache)

Sefiz:
Bir kralı küçümsemek neden, Madam?
Sizi zaferlerle dolu bir soylu yapıp yücelten,
Kazananlar önünde eğilip duran,
Ona minnet duymadan babanızın soyluluğunu hiçe sayan,
Kendi zaferini bile önemsiz gören adamı neden hor görüyorsunuz?

Andromak:
O hatırlamasa da, ben unutabilir miyim?
Nasıl olur da cenaze töreni olmadan gömülen
Ve saygısızca sürüklenen Hektor’u unutabilirim?
Kandan kırmızıya bürünmüş heykeline sarılmışken,
Ayaklarımın dibine düşen babamı nasıl unutabilirim?
Düşün, Sefiz, bir ulus için sonsuz karanlıkta,
Acımasız bir gecenin nasıl olduğunu hayal et.
Alevler içinde kalan saraylarımızın ışığında
Kardeşlerimin cansız bedenlerini çiğneyerek yürüyen,
Kan içinde zafer çığlıkları atan Pirüs’ü hayal et.
Pirüs, bana böyle görünür işte.
Ona krallık getiren zaferler bunlardır;
Ve işte bana eş olarak önerdiğin adam budur.
Hayır, onun katliamlarına ortak olamam,
Bizi son kurbanı olarak alsın, ama nefreti ona bırakayım.

Sefiz:
O zaman oğlunuzun ölümünü göreceğiz, Madam.
Beklenen tek şey sizsiniz… Titriyorsunuz, Madam.

Andromak:
Öyle bir hatıra canlandı ki ruhumda!
Nasıl olur da oğlumun, Hektor’un biricik yansımasının,
Ölümünü gözlerimle görebilirim?
Beni ona bağlayan sevgiyi mi yok sayayım?
Cesur Aşil’in oğlumu kollarına alıp
“Aziz eşim,” diyerek gözyaşlarını sildiği anı mı unutayım?
Bu kan dökülürken gözlerimle görecek miyim?
Ve soyumuzun sonunu mu izleyeceğim?
Hayır, oğlumun ölmesine izin veremem…

Trajedinin Açıklaması

Trajedi, yaşamın acı yönlerini belirli kurallara bağlı kalarak sahnede gösteren, ahlak ve erdem üzerine dersler veren bir türdür. Yukarıdaki alıntıda, Racine‘nin Andromak adlı eserinden bir parça görülmektedir. Bu sahnede, karakterlerin yaşadığı trajik olaylar, özellikle Pirüs’ün öldürülmesi ve Andromak’ın kocasının öldürülmesi gibi trajik unsurlar işlenmiştir.

Trajedi türünde genellikle Tanrılar, krallar ve soylular gibi üstün karakterler ön plandadır. Yukarıdaki parçada da karakterler saray çevresindeki soylular arasındadır. Manzum (şiirsel) bir üslup ile yazılan bu eserde, trajediye özgü ağırbaşlılık ve seçkin üslup dikkat çekmektedir. Aynı zamanda, üç birlik kuralı da bu eserde korunmuştur; olaylar tek bir gün içinde geçmektedir.