Terim Anlamlı Sözcükler
Bir bilim, sanat, meslek dalıyla ilgili olarak kullanılan özel kavramlara terim anlamlı sözcük denir. Terimler, belirli ve dar bir alana özgü kelimelerdir. Bu sözcükler, genellikle gerçek anlam, yan anlam, mecaz anlam veya deyim anlamı içermeyen, yalnızca ilgili alanla ilgili anlam taşıyan kelimelerdir.
Terim anlamlı bir sözcük, tek başına terim anlamı taşımayabilir. O sözcüğün terim anlamı olabilmesi için, belirli bir bilimsel veya mesleki bağlamda yer alması gerekir. Terimler, yazılı veya sözlü dilde belirli bir uğraş alanına ait kelimeler olarak kullanılır ve genellikle farklı yorumlara neden olmaz.
Terim Anlamlı Sözcüklerin Örnekleri
- Dize, bir nazım birimidir. (Edebiyat)
(Burada “dize” kelimesi, şiir veya edebiyat terimi olarak kullanılır.) - Tarlayı bu yıl da nadasa bırakmayı tercih etti. (Tarım)
(Burada “nadas” kelimesi, tarım terimi olarak kullanılır.) - Güreşte köprü kurmayı öğrenince dereceler peş peşe geldi. (Spor)
(Burada “köprü” kelimesi, güreş terimi olarak kullanılır.) - Türkçede ek ve kök kavramlarını çok geç kavradım. (Türkçe)
(Burada “ek” ve “kök” kelimeleri, dil bilgisi terimlerine örnektir.) - İki nokta arasında sadece tek doğru geçer. (Matematik)
(Burada “doğru” kelimesi, matematik terimi olarak kullanılır.) - Edebiyat dersinde kafiye ve redifi iyice anlamamıştık. (Edebiyat)
(Burada “kafiye” ve “redif” kelimeleri, edebiyat terimlerine örnektir.) - Seyirciler dekoru çok sade ve anlamsız bulmuşlardı. (Tiyatro)
(Burada “dekor” kelimesi, tiyatro terimi olarak kullanılır.) - Müzikte nota kelimesinin anlamını yeni öğrenmiş. (Müzik)
(Burada “nota” kelimesi, müzik terimi olarak kullanılır.) - Sarı Naciye oyunu, üç perdeden oluşur. (Tiyatro)
(Burada “perde” kelimesi, tiyatro terimi olarak kullanılır.) - Maçtaki penaltı hakkında farklı yorumlar yapıldı. (Futbol)
(Burada “penaltı” kelimesi, futbol terimi olarak kullanılır.) - Coğrafya dersimizde meridyen ve paralel kavramlarını işledik. (Coğrafya)
(Burada “meridyen” ve “paralel” kelimeleri, coğrafya terimlerine örnektir.) - O oyunda replik ve suflör kavramlarını oyunculara bir türlü ezberletemedi. (Tiyatro)
(Burada “replik” ve “suflör” kelimeleri, tiyatro terimlerine örnektir.)
Terim Anlamlı Sözcüklerin Kullanımına İlişkin Örnekler
- Geometri dersinde açı kavramını anlamayan öğrencilere öğretmen başka bir açıdan konuyu anlattı.
(Buradaki “açı” kelimesi geometri terimidir, diğer “açı” ise farklı bir bağlamda kullanılmıştır.) - Eşine oyunun bir perdesini izlemesen de bir perde daha yıkasan diye seslendi.
(Buradaki “perde” kelimesi tiyatro terimidir, diğer “perde” ise farklı bir anlamda kullanılmıştır.)
Bir sözcük, çeşitli bilim dallarında farklı terim alanlarına sahip olabilir. Örneğin:
- “Perde” sözcüğü, hem müzikte hem de tiyatroda terim .
- “Kök” sözcüğü, “Sayıların köklerini bulunuz.” cümlesinde matematik terimi, “Sözcüğün yapım eki almamış şekline kök denir.” cümlesinde dil bilgisi terimi, “Bitkinin toprakla bağını sağlayan köklerdir.” cümlesinde ise coğrafi terim olarak kullanılır.
Terim Anlamlı Sözcüklere Genel Örnekler:
- Matematik: Açı, basamak, küme, logaritma
- Müzik: Nota, akor, melodi, porte, aralık
- Tıp: Narkoz, bakteri, adrenalin, hasta, steteskop, kist
- Tiyatro: Jest, mimik, dekor, perde, sahne, kostüm, tirat, tekst, rol, metin, skeç, replik, suflör, makyaj
- Coğrafya: Dağ, ova, plato, nehir, göl, deniz, ada
- Edebiyat: Şiir, öykü, roman, dize, cümle, beyit, dörtlük, masal, mecaz, makale
- Hukuk: Kanun, mahkeme, dava, sanık, tanık, mahkûm, hâkim, ibraz, temyiz, infaz, ibraz, onamak, isnat, celse, beraat, müebbet, hüküm
- Geometri: Kare, köşegen, açı, kenar, prizma, üçgen, açıortay, kenarortay
- Spor: Gol, penaltı, taç, set, faul, korner, blok, ofsayt, smaç, ribaund, defans, ofans, libero
- Din: Sure, ayet, secde, dua, zekât, hac, namaz, oruç, fitre
Not: Terim anlamlı sözcükler, yalnızca Türkçe değil, başka dillerde de benzer şekilde terim olarak kullanılabilir.
