Tedric ya da derecelendirme sanatı, bir kavramın adım adım ilerletilerek anlatıldığı, kavramların belirli bir sıraya göre düzenlenmesidir. Bu düzenleme ya küçükten büyüğe, azdan çoğa ya da tersine büyüğe küçüğe, yüksekten alçağa doğru olabilir. Bu sanat, ifade edilen düşüncenin etkisini artırmak amacıyla kullanılır ve iki farklı şekilde uygulanır:
1. Yükselen Tedric (Dereceleme)
Kavramların küçükten büyüğe doğru sıralanması, yani azdan çoğa doğru ilerlemesi bu tür tedric sanatının temelini oluşturur.
Örnek 1:
“Geçip gitsin günler, haftalar, aylar, mevsimler ve yıllar;
Zaman akıp gitsin, rüzgar ve su gibi hızla.”
(Enis Behiç Koryürek)
Açıklama: Bu örnekte kavramlar, küçük kapsamlıdan daha geniş kapsamlıya doğru bir sıra izlemektedir. Zaman, önce günlerden başlayarak, haftalar, aylar ve mevsimlerle genişleyip yıllara kadar uzanmıştır. Bu durum, yükselen bir tedric sanatı örneğidir.
Örnek 2:
“Mezar değil, türbe olmalı,
Türbe değil, mabet olmalı,
Mabet bile yetmez, bir küre olmalı,
Küre dahi küçük, sonsuz uzay olmalıydı.”
(Abdülhak Hamit Tarhan)
Açıklama: Burada, kavramlar giderek yükseltilmiş; önce mezardan türbeye, ardından mabede, küreye ve nihayetinde sınırsız bir uzaya ulaşılmıştır. Böylelikle yükselen tedric sanatının etkileyici bir örneği verilmiştir.
2. Alçalan Tedric (Dereceleme)
Bu sanat, kavramların en geniş ve büyükten en küçük ve aza doğru sıralanmasıyla yapılır.
Örnek:
“Savaş durdu, silahlar sustu;
Mızraklar birbirine çarptı,
Kılıçlar birbirine savruldu,
En sonunda hançerler karşı karşıya geldi.”
(Namık Kemal)
Açıklama: Burada savaştaki şiddetin azalışı, silah seslerinden mızraklara, kılıçlara ve en sonunda hançerlere doğru düşerek ifade edilmiştir. Bu, alçalan tedric sanatının güzel bir örneğidir.
Tedric Sanatına Örnekler
Örnek 1:
“Günler, haftalar geçip gitsin,
Aylar, mevsimler ve yıllar da gelsin.”
Açıklama: Şair burada küçükten büyüğe doğru bir sıralama yaparak zamanın akışını vurgulamış. “Gün” ile başlayan sıra, “hafta, ay, mevsim ve yıl” gibi genişleyen bir sürekliliği ifade eder. Bu, yükselen tedric sanatına güzel bir örnektir.
Örnek 2:
“Ey sevgili, senin sayende meşhur olduk;
Şehirler, ülkeler ve hatta kıtalar arasında gezer olduk.”
(Laedri)
Açıklama: Dizelerde, önce şehir, sonra ülke ve en sonunda kıta kavramları kullanılarak sürekli bir yükseliş sağlanmıştır. Bu, yükselen tedric sanatına örnek teşkil eder.
Örnek 3:
“Şehir şehir, ülke ülke dolaştın,
Ama artık beni hiçbir yerde bulamayacaksın.”
(Laedri)
Açıklama: Burada, şehirden ülkeye doğru yükselen bir sıralama söz konusudur. Bu şekilde, şairin duygusal ifadesi güçlendirilmiş ve tedric sanatı kullanılmıştır.
Örnek 4:
“Okyanuslardan denizlere, derin nehirlere
Hayalinle çıktım yola, düşüp peşine.”
(Laedri)
Açıklama: İlk dizede geçen “okyanus, deniz ve nehir” sıralamasıyla büyükten küçüğe doğru bir ilerleme yapılmıştır. Şair, düşüncesini daha etkili kılmak için bu sıralamayı tercih etmiştir ve alçalan tedric sanatını kullanmıştır.
Örnek 5:
“Ormandım, ağaçtım, bir dala döndüm;
Vefasızlığınla en sonunda bir mum oldum.”
(Laedri)
Açıklama: “Orman, ağaç, dal” gibi kavramlar arasında alçalan bir sıralama yapılmıştır. Bu sırayla şair, duygularını derinleştirerek etkileyiciliğini artırmayı hedeflemiştir. Bu, alçalan tedric sanatına bir örnektir.
Bu yazıdaki her bir örnek, tedric sanatının iki ana türü olan yükselen ve alçalan derecelendirme üzerine yoğunlaşarak, etkili bir anlatımın nasıl sağlanabileceğini göstermektedir.
Tedric (Derecelendirme) Nedir?
Kavramların anlamlarına göre büyükten küçüğe ya da küçüğe büyüğe doğru sıralandığı anlatım tarzına tedric denir. Bu sıralama yukarıdan aşağıya ya da aşağıdan yukarıya doğru olabilir. Amaç, düşüncenin etkisini artırmak ve anlatımı güçlendirmektir. Tedric sanatı iki şekilde uygulanır:
Yükselen Tedric (Derecelendirme)
Bu teknikte, kavramlar küçükten büyüğe ya da azdan çoğa doğru sıralanır.
Örnek 1
Geçsin günler, haftalar, aylar, mevsimler, yıllar
Zaman, rüzgar ve su gibi aksın. (Enis Behiç Koryürek, “Zaman Akışı”)
Açıklama: Bu örnekte kavramlar, dar kapsamlıdan geniş kapsamlıya doğru sıralanmıştır. Gün, hafta, ay ve mevsim dizilişi ile dereceli bir geçiş yapılmıştır.
Örnek 2
Makber değil, bir türbe olmalıydı,
Türbe değil, bir mabet,
Mabet değil, bir küre,
Küre değil, sonsuz bir uzay olmalıydı. (Abdülhak Hamit Tarhan, “Makber”)
Açıklama: Bu örnekte sürekli yukarıya doğru ilerleyen bir sıralama mevcuttur. Makberden başlayarak türbe, mabet ve küreye, sonunda sonsuz uzaya ulaşan bir artış görülmektedir. Bu şekilde, yükselen tedric (derecelendirme) sanatı ortaya çıkmıştır.
Alçalan Tedric (Derecelendirme)
Alçalan tedric, kavramların çoktan aza ya da büyükten küçüğe doğru sıralanması ile yapılır.
Örnek
Top tüfek sesleri kesildi,
İki asker mızrak mızrağa,
Kılıç kılıca, hançer hançere vuruştular. (Namık Kemal, “Savaş Meydanı”)
Açıklama: Burada Namık Kemal, savaşın şiddetinin azalmasını betimlemektedir. Top ve tüfek seslerinden başlayarak en son hançerlerle yapılan vuruşmaya kadar bir alçalan derecelendirme yapılmıştır.
Açıklama: Kavramlar, küçükten büyüğe doğru bir sıra ile sıralanmıştır. Şair, günden başlayarak yılın tamamına kadar tüm zaman dilimlerini sıralayarak tedric sanatını kullanmıştır.
Açıklama: İkinci dizede yükselen bir tedric sanatı kullanılmıştır. “Şehir, ülke, kıta” kelimeleri arasında yükselen bir sıralama mevcuttur.
Örnek 3
Şehir şehir, ülke ülke geziyorsun,
Beni bulamayacaksın artık. (Laedri, “Arayış”)
Açıklama: İlk dizede “şehir şehir, ülke ülke” kavramları arasında yükselen bir tedric sanatı görülmektedir.
Örnek 4
Okyanustan denize, derelere,
Hayalinle yürüdüm bu yollara. (Laedri, “Yollar”)
Açıklama: İlk dizede “okyanus, deniz, dere” kelimeleri arasında belirgin bir sıralama vardır. Şair, düşüncesini daha etkili kılmak için alçalan bir tedric kullanmıştır.
Web sitemizde size en iyi deneyimi sunabilmemiz için çerezleri kullanıyoruz. Bu siteyi kullanmaya devam ederseniz, bunu kabul ettiğinizi varsayarız.TamamHayırGizlilik politikası
