Sıfatlar

Türkçe sıfatlar, isimlerin önüne gelerek onları niteleyen veya belirten kelimelerdir. Sıfatlar, isimlerin özelliklerini, sayılarını, konumlarını ve diğer niteliklerini belirtir. Türkçe’de farklı türde sıfatlar bulunur:

1. Niteleme Sıfatları: İsimlerin nasıl olduğunu belirten sıfatlardır. Renk, şekil, boyut, tat, koku gibi özellikleri ifade ederler. “Nasıl?” sorusuna cevap verirler.

• Örnekler:
  • Güzel bir gün (Gün nasıl? Güzel)
  • Büyük bir ev (Ev nasıl? Büyük)
  • Tatlı bir elma (Elma nasıl? Tatlı)
  • Yuvarlak bir masa (Masa nasıl? Yuvarlak)
  • Mavi bir gökyüzü (Gökyüzü nasıl? Mavi)

2. Belirtme Sıfatları: İsimleri işaret ederek, sayılarını veya miktarlarını belirten sıfatlardır.

• a. İşaret Sıfatları: Belirli bir ismi işaret ederek onu diğerlerinden ayırır. “Hangi?” sorusuna cevap verirler.

  • Örnekler:
    • Bu kalem benim. (Hangi kalem? Bu kalem)
    • Şu ağaç çok yüksek. (Hangi ağaç? Şu ağaç)
    • O ev çok eski. (Hangi ev? O ev)

• b. Sayı Sıfatları: İsimlerin sayısını veya miktarını belirtir. “Kaç?” sorusuna cevap verirler.

  • Örnekler:
    • Üç elma aldım. (Kaç elma? Üç elma)
    • Birinci sınavı kazandım. (Kaçıncı sınav? Birinci sınav)
    • Çok insan vardı. (Kaç insan? Çok insan)

• c. Belgisiz Sıfatlar: İsimleri kesin olmayan bir şekilde belirtir. “Kaç?” veya “Ne kadar?” sorularına kesin olmayan cevaplar verirler.

  • Örnekler:
    • Bazı insanlar erken kalkmayı sever. (Kaç insan? Bazı insanlar)
    • Birkaç kitap okudum. (Kaç kitap? Birkaç kitap)
    • Bütün öğrenciler sınavı geçti. (Kaç öğrenci? Bütün öğrenciler)

• d. Soru Sıfatları: Soru cümlelerinde kullanılan sıfatlardır. “Hangi?”, “Kaç?” ve “Ne kadar?” sorularını sorarlar.

  • Örnekler:
    • Hangi kitabı okuyorsun?
    • Kaç yaşında?
    • Ne kadar para harcadın?

Önemli Notlar:

• Sıfatlar, isimlerle uyum içinde olmalıdır. Yani, ismin tekil veya çoğul, belirli veya belirsiz olmasına göre sıfat da değişebilir. (Örn: güzel bir ev, güzel evler)
• Bazı sıfatlar (örneğin renk sıfatları), ismin sonuna “-lı/li/lu/lü” eki alarak da kullanılabilir. (Örn: mavi gömlek, mavili gömlek)
• Sıfatlar, cümle içinde farklı görevlerde kullanılabilir. Örneğin, yüklem veya zarf tümleci olarak kullanılabilirler.

SIFAT TAMLAMALARI

Sıfat tamlaması, bir ismin önüne gelerek onu niteleyen veya belirten sıfatla oluşturulan söz öbeğidir. Sıfat tamlamasında, sıfat tamlayan, isim ise tamlanan görevinde bulunur. Sıfat tamlamaları, ismin anlamını daha net ve belirgin hale getirir.

Sıfat Tamlamasının Özellikleri:

• Sıfat tamlayan her zaman isimden önce gelir: Örnek: “kırmızı araba”, “büyük ev”, “güzel çiçek”
• Sıfat tamlayan ismi niteler veya belirtir: Örnek: “kırmızı” araba (rengini belirtir), “büyük” ev (boyutunu belirtir), “güzel” çiçek (niteliğini belirtir)
• Sıfat tamlamasında tamlayan ve tamlanan arasında ilgi eki (-i/-ı/-u/-ü) bulunabilir: Örnek: “dünyanın merkezi”, “güneşin ışığı”
• Sıfat tamlamaları cümle içinde farklı görevlerde kullanılabilir: Özne, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci vb.

Sıfat Tamlaması Çeşitleri:

1. Niteleme Sıfatı Tamlaması: İsimlerin niteliklerini belirten sıfatlarla oluşturulur.

   • Örnekler:
     • Yüksek dağlar
     • Eski bir kitap
     • Lezzetli yemekler
     • Güzel bir gün

2. Belirtme Sıfatı Tamlaması: İsimleri işaret eden, sayısını veya miktarını belirten sıfatlarla oluşturulur.

   • Örnekler:
     • Bu kalem
     • İki elma
     • Bazı insanlar
     • Hangi kitap?

Sıfat Tamlaması Örnekleri:

• Mavi gökyüzü (niteleme)
• Üç arkadaş (belirtme)
• Geniş bir bahçe (niteleme)
• Bu sabah (belirtme)
• Kırmızı elbiseli kız (niteleme)
• Beşinci kat (belirtme)
• Kırık bir kalp (niteleme)
• Birkaç gün (belirtme)

Sıfat Tamlamasının Cümle İçinde Kullanımı:

• Özne: Yeşil ağaçlar baharı müjdeliyor.
• Nesne: Eski bir kitap okudum.
• Dolaylı Tümleç: Küçük bir çocuğa yardım ettim.
• Zarf Tümleci: Toplantıya mavi bir gömlek giyerek gittim.
• Belirtili Nesne: Şu kırmızı arabayı gördün mü?
• Yüklem: Hava kapalı ve yağmurlu.

Önemli Notlar:

• Sıfat tamlamalarında birden fazla sıfat kullanılabilir. Örnek: “büyük, eski bir ev”
• Bazen sıfat yerine sıfat görevinde kullanılan başka kelimeler de (zarf, isim vb.) sıfat tamlaması oluşturabilir. Örnek: “hızlı tren”, “taş ev”

ADLAŞMIŞ SIFATLAR

Adlaşmış sıfatlar, temelde sıfat görevinde olan kelimelerin, cümle içinde isim gibi kullanılarak ismin yerini tutması durumudur. Yani, bir sıfat, nitelediği ismin düşmesi veya çıkarılmasıyla tek başına kalır ve o ismin anlamını üstlenir. Bu durumda sıfat, artık sıfat olmaktan çıkar ve adlaşmış olur.

Adlaşmış Sıfatların Özellikleri:

• İsmin Yerine Geçer: Adlaşmış sıfatlar, niteledikleri ismin yerini alarak cümlede özne, nesne, dolaylı tümleç gibi görevler üstlenebilir.
• Çekim Eki Alabilir veya Almayabilir: Adlaşmış sıfatlar, ismin yerine geçtiğinde bazen çekim ekleri (çoğul eki, iyelik eki vb.) alabilirler.
• Anlam Daralması Yaşanabilir: Adlaşmış sıfatlar, niteledikleri ismin anlamını tam olarak karşılamayabilir ve daha dar bir anlam ifade edebilir.

Adlaşmış Sıfat Örnekleri:

• Gençler geleceğimizdir. (Burada “gençler” kelimesi, “genç insanlar” anlamında kullanılmıştır.)
• Zengin fakire yardım etmeli. (Burada “zengin” kelimesi, “zengin kişi” anlamında kullanılmıştır.)
• Yaralı hastaneye kaldırıldı. (Burada “yaralı” kelimesi, “yaralı kişi” anlamında kullanılmıştır.)
• Evsiz insanlar için barınaklar yapıldı. (Burada “evsiz” kelimesi, “evsiz insanlar” anlamında kullanılmıştır.)
• Aç doyurulmalı, susuz suya kavuşturulmalı. (Burada “aç” ve “susuz” kelimeleri, sırasıyla “aç insanlar” ve “susuz insanlar” anlamında kullanılmıştır.)
• Yaşlılara saygı göstermeliyiz. (Burada “yaşlılara” kelimesi, “yaşlı insanlara” anlamında kullanılmıştır.)
• Yabancı dil öğrenmek önemlidir. (Burada “yabancı” kelimesi, “yabancı dil” anlamında kullanılmıştır.)
• Güzel her zaman dikkat çeker. (Burada “güzel” kelimesi, “güzel şeyler” anlamında kullanılmıştır.)

Adlaşmış Sıfatların Cümle İçinde Kullanımı:

• Özne: Güzel olan her zaman kazanır.
• Nesne: Aç olana yemek verdim.
• Dolaylı Tümleç: Yardıma muhtaç olanlara yardım etmeliyiz.
• Zarf Tümleci: Sağ elini kullanamaz.
• Belirtili Nesne: Şu yaşlı amcaya yer verin.

Önemli Notlar:

• Adlaşmış sıfatlar, sıfat tamlamalarında sıklıkla görülür. Örneğin, “güzel kız” tamlamasında “kız” kelimesi çıkarıldığında “güzel” kelimesi adlaşmış sıfat olur.
• Adlaşmış sıfatlar, bazen mecaz anlamda da kullanılabilir. Örneğin, “Tatlı yiyelim, tatlı konuşalım.” cümlesindeki “tatlı” kelimesi, gerçek anlamıyla değil, mecaz anlamda kullanılmıştır.