Şeyyat Hamza: Anadolu Türk Edebiyatının İlk Mutasavvıf Şairlerinden Biri

Hayatı ve Dönemi

Şeyyat Hamza, 13. veya 14. yüzyılda yaşadığı tahmin edilen, Anadolu sahasında yetişmiş ve bu bölgenin kültürel gelişimine katkı sağlamış olan ilk Türk divan şairlerindendir. Ne yazık ki, şairin hayatına dair çok az bilgiye sahibiz. Şeyyat Hamza, dönemin kaynaklarında pek bahsedilmeyen bir isimdir ve ismi ilk kez Fuad Köprülü tarafından ortaya çıkarılmıştır.

Doğum yeri ve hayatının geçtiği şehirler hakkında da kesin bilgiler mevcut değildir. Bazı kaynaklarda, Akşehir ve Sivrihisar gibi yerlerde yaşadığı iddia edilse de bu bilgiler teyit edilememiştir.

Şeyyat Hamza’nın Hayatına Dair Bilgiler
Yaşadığı Dönem: 13. veya 14. yüzyıl
Edebî Kişilik: Dinî-tasavvufî şair, mutasavvıf
Doğum Yeri: Bilinmiyor
Yaşadığı Şehirler: Akşehir, Sivrihisar (kesin değil)
İlk Bahseden Kişi: Fuad Köprülü
Ana Edebi Tür: Mesnevi, gazel, kaside
Temel Konuları: Dinî ve tasavvufî konular, ölüm teması

Edebi Kişiliği ve Şiir Anlayışı

Şeyyat Hamza, dinî ve tasavvufî kimliğiyle tanınan, dönemin mutasavvıf şairlerinden biridir. Şiirlerinde İslam kültürünü ve tasavvufi öğretileri yoğun bir şekilde işlemiştir. Şeyyat Hamza, eserlerinin büyük bir bölümünde dünya hayatının gelip geçici olduğunu vurgular ve insanların dindar bir yaşam tarzını benimsemeleri gerektiğini anlatır. Onun bu dünya görüşünü benimsemesinde, bir veba salgını sırasında çocuklarını kaybetmiş olmasının büyük bir etkisi vardır. Bu trajik olay, Şeyyat Hamza’nın şiirlerinde ölüm temasını sıkça işlemesine yol açmıştır.

Şeyyat Hamza’nın Edebi Kişiliğinin Özellikleri

• Tasavvufî Kimlik: Şeyyat Hamza, gezgin bir mutasavvıf olarak dinî-tasavvufî bir bakış açısıyla eserlerini kaleme almıştır.
• Dinî ve Felsefi Temalar: Şiirlerinin önemli bir kısmı dinî ve tasavvufî konuları kapsar. Ayrıca, ölüm, ilahi aşk ve insanın dünya ile olan ilişkisi gibi derin konulara değinir.
• Ölüm Teması: Şairin pek çok şiirinde ölümün kaçınılmaz bir gerçek olduğu vurgulanır. Hayatın geçici doğası, insanlara ebedi hayata yönelmeleri gerektiğini hatırlatır.
• Hece ve Aruz: Şeyyat Hamza, eserlerini hece ve aruz ölçüleri ile yazmıştır. Hece ölçüsüyle kaleme aldığı şiirlerinde oldukça başarılı bir üslup yakalamıştır.
• Arapça ve Farsça Etkisi: Şairin, Arapça ve Farsçaya olan hakimiyeti, eserlerinde bu dillerin izlerini taşır. Şiirlerinde kullandığı dil, sade ve akıcıdır.
• Nazım Biçimleri: Dörtlük, mesnevi, kaside ve gazel gibi nazım biçimlerinde eserler vermiştir. Fakat dörtlük nazım birimiyle yazdığı şiirlerinde daha doğal bir dil kullanmıştır.

Eserlerinin Genel Özellikleri

Şeyyat Hamza’dan günümüze on üç gazel, bir kaside ve bir mesnevi ulaşmıştır. Şair, hece ve aruz ölçüsünde ustalıkla eserler vermiştir. Şiirlerinde doğal ve akıcı bir Türkçe kullanmış, dilin karmaşıklığına kaçmadan anlamı ön planda tutmuştur.

Eserleri ve İçerikleri

1. Yusuf u Züleyha

Yusuf u Züleyha, Anadolu sahasında Türk edebiyatının bilinen ilk Yusuf u Züleyha mesnevisi olarak kabul edilir. Eser, Kur’an-ı Kerim’de geçen Yusuf kıssası üzerine kurgulanmıştır. 1529 beyitten oluşan bu mesnevi, tasavvufi bir anlayışla kaleme alınmış ve dinî temalarla bezenmiştir.

Şeyyat Hamza, bu eserinde çeşitli Kur’an tefsirleri ve İslamî kaynaklardan yararlanmış, konuyu kendi duygu ve düşünce dünyasında yeniden şekillendirerek özgün bir üslupla anlatmıştır. Eserde, Hz. Yusuf’un başından geçen olaylar, tasavvufi bir bakış açısıyla yorumlanarak, dünyevi aşkın ilahi aşka dönüşmesi teması işlenmiştir.

Eserin Özellikleri

• Beyit Sayısı: 1529
• Yazım Biçimi: Aruz ölçüsünün fâ’ilâtün fâ’ilâtün fâ’ilün kalıbıyla yazılmıştır.
• Tema: Kur’an-ı Kerim’de yer alan Yusuf kıssası, dinî ve tasavvufî bir yaklaşımla anlatılmıştır.
• Dil ve Üslup: Sade, anlaşılır ve akıcı bir dille kaleme alınmıştır. Eski Anadolu Türkçesi’nin özelliklerini yansıtır.
• Özgünlük: Yusuf kıssasına yeni bir yorum katarak, bu hikayeyi okuyucuya sanatsal kaygıdan uzak ve didaktik bir üslupla sunmuştur.

Şeyyat Hamza’nın Şiirlerinde Temalar

1. Dinî ve Tasavvufî Konular: İlahi aşk, insanın Allah’a yakın olma çabası, dünya hayatının geçiciliği.
2. Ölüm: Ölümün kaçınılmazlığı, ebedi hayata geçiş.
3. Toplumsal Eleştiriler: İnsanoğlunun zaafları, ahlak ve erdem konuları.

Örnek Beyitler

Dünyâ kimdür? Yârin hayâli gibidür
Nâ-ümîd yâra bakmak misâli gibidür
Dünya nedir? Bir sevgilinin hayali gibidir. Umutsuzca sevgiliye bakmak gibi bir şeydir.

Cân âşık olur Hak cemâline hemân
Mevcûd olur vücûdun bir zaman
Can, Allah’ın cemaline âşık olur ve bir an beden var olur, ama sonra kaybolur.

Şeyyat Hamza, Yusuf u Züleyha, Türk edebiyatı Yusuf kıssası, dinî-tasavvufî şairler, 13. yüzyıl mutasavvıf şairleri, Eski Anadolu Türkçesi şairleri, ilk Yusuf u Züleyha mesnevisi, aruz ölçüsü, hece ölçüsüyle yazan şair, Türk edebiyatı mesnevileri, İslamî hikayeler, Yusuf kıssası şairi, tasavvuf edebiyatı şairleri, dinî şiirler.