Paragrafta Cümlelerin Yerini Değiştirmenin Kolay Yolu

Paragrafların anlamlı ve tutarlı bir yapı oluşturmasını sağlayan en önemli unsurlardan biri, cümlelerin doğru sıralanmasıdır. Bu tür sorularda, paragrafın cümleleri karıştırılır ve adaylardan bu cümlelerin anlamlı bir bütün oluşturacak şekilde sıralanması istenir. Burada dikkat edilmesi gereken en temel nokta, paragrafın dil ve düşünce bütünlüğünün korunmasıdır. Paragrafın giriş cümlesi, gelişme bölümü ve sonuç cümlesi net bir şekilde belirlenmeli, bu aşamalar arasında uyum sağlanmalıdır.

Bir paragrafın giriş cümlesi, diğer cümlelerden bağımsız olmalıdır. Yani giriş cümlesi, kendisinden önce başka bir cümlenin gelebileceği izlenimini vermemelidir. Bu nedenle giriş cümlesinde, “oysa”, “halbuki”, “çünkü”, “ama”, “fakat”, “yine de”, “bu nedenle” gibi ifadeler yer almamalıdır. Bu tür ifadeler, cümleler arasında bir bağ kurar ve bir önceki cümleye referans verir. Paragrafın ilk cümlesi ise bağımsız olmalı ve doğrudan okuyucunun dikkatini çekecek nitelikte olmalıdır.

Paragrafların yapılarına dikkat ederken, tümdengelim ve tümevarım yöntemlerinin hangisinin kullanıldığını göz önünde bulundurmak gerekir. Tümdengelim yöntemiyle yazılmış bir paragraf, genel bir yargı ile başlar ve ardından bu yargıyı destekleyen örnekler veya açıklamalar gelir. Tümevarımda ise somut örneklerle başlayan cümleler, sonuç olarak genel bir yargıya ulaşır. Bu yapılar arasında uyum sağlamak, cümlelerin sıralamasını yaparken büyük önem taşır.

Cümleler arasında bağlayıcı unsurlar olarak kullanılan bağlaçlara da özellikle dikkat edilmelidir. “Ama”, “çünkü”, “fakat”, “bu yüzden”, “buna rağmen” gibi bağlaçlar, cümlelerin birbirine bağlı olduğunu gösterir ve bu nedenle sıralamayı yaparken bu bağlaçların yer aldığı cümlelerin nerede kullanılacağını iyi analiz etmek gerekir. En önemli unsur ise giriş ve sonuç cümlelerini doğru bir şekilde yerleştirmek ve bu cümlelerin özelliklerini bilerek hareket etmektir.

Örnek 1

I. Amber, bir ağacın milyonlarca yıl içinde katılaşan reçinesidir.

II. Bu değerli taşın yalnızca birkaç ülkede bulunduğu ve gelecekte tükeneceği öngörülmektedir. Bu yüzden yurt dışına çıkarılması yasaktır.

III. Amberin; tiroid, sarılık ve strese iyi geldiği bilinmektedir.

IV. Bu sebeple doktorlar, özellikle tiroid hastalarına amber kolyesi takmalarını önerir.

V. Uzun bir süreçte oluştuğu için fiyatı oldukça yüksektir.

Yukarıdaki numaralandırılmış cümlelerin anlamlı bir bütün oluşturması için hangi cümlelerin birbiriyle yer değiştirmesi gerekmektedir?

A) I ile III

B) II ile III

C) II ile IV

D) II ile V

E) III ile IV

Çözüm: Bu soruda öncelikle giriş cümlesini bulmak gerekir. Giriş cümlesi bağımsız bir cümle olmalı ve kendisinden önce başka bir cümlenin gelmesini gerektirmemelidir. II, III, IV ve V numaralı cümleler, “bu malzeme”, “bu değerli taş”, “bu sebeple” gibi ifadeler içerdiği için giriş cümlesi olamazlar. Giriş cümlesi olarak sadece I numaralı cümle uygundur. Ayrıca IV numaralı cümle, III numaralı cümleyle doğrudan bağlantılıdır. Yani III numaralı cümle hemen ardından gelmelidir. Son olarak, I numaralı cümlede geçen “milyonlarca yıl” ifadesi, ardından gelen V numaralı cümlede fiyatının yüksek olduğunun belirtilmesiyle pekiştirilir. Bu sıralamaya göre doğru cevap D şıkkıdır.

Örnek 2

I. Okuyup bir gün öğretmen olup memleketine faydalı olmayı hedefliyordu.

II. İyi bir öğretmenin öncelikle iyi bir okur olması gerektiğini düşünerek, çevresindeki tüm kütüphaneleri incelemeye başladı.

III. İlk başta girdiği bu sınavı kazanarak, öğretmenlik yapacağı okula kaydını yaptırdı.

IV. Haftalar geçtikçe, her hafta bir iki kitap okuyarak anlama ve anlatma yetisinin geliştiğini fark etti.

V. Sonunda iyi bir öğretmen olarak tüm hayallerini gerçekleştirmiş oldu.

Bu cümlelerin anlamlı bir bütün oluşturabilmesi için aşağıdakilerden hangilerinin yer değiştirmesi gerekmektedir?

A) I ile III

B) II ile III

C) II ile IV

D) I ile II

E) III ile IV

Çözüm: Öncelikle giriş cümlesini belirlemek gerekiyor. Giriş cümlesi, diğer cümlelerden bağımsız bir yapıya sahip olmalıdır. I numaralı cümle, bu özellikleri taşıyan tek cümledir. II, III, IV ve V numaralı cümleler bağlaç ve zamirler içerdiği için giriş cümlesi olamaz. II numaralı cümle “de” bağlacını içerdiği için, III numaralı cümlede ise “bu sınav” ifadesi yer aldığı için önce başka bir cümle gelmelidir. Aynı şekilde IV ve V numaralı cümleler de sırasıyla önceki cümlelere bağlıdır. Bu durumda doğru yanıt B şıkkı olacaktır.

Bu tür sorularda cümlelerin hangi sıraya göre dizileceği, dilin yapısı, cümleler arasındaki bağlantılar ve paragrafın genel akışı dikkate alınarak belirlenmelidir.