Paragraf Yorumu

Paragraf Yorumu

Giriş

Paragraf soruları, bilgi gerektiren değil, anlamaya dayalı sorulardır. Bu nedenle, bu tür soruları çözebilmek için anlamak ve özellikle anlamı doğru yorumlayabilmek önemlidir.

Anlamayı, anladığımızı yorumlamayı ve bu yorumları seçeneklerde bulmayı gerektiren beceriler, paragraf sorularını çözmek için hayati öneme sahiptir.

Paragraf sorularında başarılı olmak için anlamayı ve yorumlamayı engelleyen unsurlar ortadan kaldırılmalıdır. Bu unsurlar şunlardır:

• Parçayı gördüğünde korkuya kapılma,
• Anlamayacağım önyargısı taşıma,
• Yavaş ve yanlış okuma alışkanlığı,
• Parçanın içeriğine nüfuz edememe,
• Parçadaki bir ifadeye takılarak bütünden kopma,
• Zihnimizin paragraf türü sorulara alışık olmaması,
• Düşünme tarzının yavaş işlemesi,
• Dil ve okuma zekâsının yeterince gelişmemiş olması.

ÖSYM, paragraf soruları aracılığıyla, okuyan, okuduğunu anlayan ve anladığını açık yargılar hâline dönüştürebilen (yorumlayan) öğrencileri diğerlerinden ayırt etmeyi hedefliyor. Dolayısıyla, okuma ve doğal olarak dil zevki gelişmemiş öğrenciler için bu alandaki sorular kolay değildir. Bu yüzden okumayı ihmal edilemez bir alışkanlık olarak benimsemeliyiz. Bu amaçla öncelikle:

• Deneme, araştırma-inceleme, eleştiri, makale, çeviri türündeki yazıları okumalı,
• Üniversite giriş sınavlarında sorulan soruları titizlikle incelemeliyiz.

Paragraf sorularının belirli bir dili, anlatımı ve yapısı vardır. Bu sorular, çok çeşitli yönlerden birbirine benzer; dolayısıyla çıkmış soruların iyice incelenmesi, sindirilmesi bize önemli bir avantaj sağlayacaktır.

Paragraf Sorularıyla İlgili Bazı Açıklamalar

6.1 Soru Alanlarını Tanıyalım

Paragrafla ilgili soru biçimleri ve soru cümleleri çok çeşitli olmakla beraber temel bazı alanlara yöneliktir. Bu alanlar kısaca şunlardır:

• Ana düşüncenin veya ana duygunun bulunması,
• Yardımcı düşüncelerin bulunması,
• Eksik bırakılan parçanın tamamlanması,
• Parçadan çıkarılabilecek yargılar,
• Başlık,
• Paragrafın yazılış amacı, hangi soruya karşılık olarak yazıldığı,
• Yazarla veya anlatılan kişiyle ilgili nitelikler,
• Parçanın özetlenmesi.

Paragraf yapısı ve anlatım biçimlerine ilişkin soruları, ilgili konuları ayrı birer başlıkla incelediğimizden burada ayrıca ele almıyoruz.

6.2 Bilinmesi Gerekli Kavramlar Vardır

Genelde anlam konularıyla ve özellikle paragrafla ilgili bazı kavramların bilinmesi, bu tür soruların çözümüne katkı sağlar.

• Paragraf: Bir duygu veya düşünceyi çeşitli anlatım tarzlarından yararlanarak bir ana düşünce etrafında ele alan, inceleyen, anlatan ve kendi iç bütünlüğü olan cümlelerin oluşturduğu yazı bölümüdür.
• Konu: Ortaya konan veya konmak istenen herhangi bir anlatımda, bahsedilen, ele alınan olay, durum, yargı, düşünce… “Ne anlatılıyor, neden bahsediliyor?” sorularının cevabı, konuyu bulmaya yöneliktir.
• Yargı: Sonuç, hüküm. Verilerden, gözlemlerden veya anlatılanlardan ulaşılan sonuç, çıkarım.

 

 

Ana Düşünce

İşlenen konuyla anlatılmak istenen düşünce, yargı veya karşı tarafa iletilmek istenen mesaja ana düşünce denir. Paragraflar, bir ana düşünceyi karşı tarafa iletmek için yazılır. Ana düşünce genellikle tek bir cümlede ifade edilir. Ancak, bu cümlenin açıklanması, genişletilmesi ve gerekçelendirilmesi paragrafı oluşturur. Bu tür paragraflardaki tüm diğer cümleler ana düşünceyi destekler, bu cümle çerçevesinde ve ona bağlı olarak gelişir. Bu yüzden ana düşünce cümlesi diğer cümlelerden daha kapsamlıdır ve onlara hükmeder.

Bir duyguyu anlatan parçalarda ana düşüncenin yerini ana duygu alır.

Yardımcı Düşünce

Ana düşünceyi desteklemek için oluşturulan yargılara yardımcı düşünce denir. Yardımcı düşünceler, ana düşünceyi oluşturur veya ona ulaşan yoldaki işaret levhalarıdır.

Başlık

Anlatılanı, konuyu belirginleştiren, temsil eden, içerikle ilgili sözcük veya sözcük grubudur.

Bazı Sözlerin Anlamını İyice Öğrenelim

Bir metnin anlaşılması, çözümü anlatım aracı olan sözcüklerin anlamının bilinmesine bağlıdır. Anlamını bilmediğimiz her sözcük, parçanın anlaşılmasını zorlaştıracaktır. ÖSYM’nin gerek eski sınav sistemlerinde gerekse bugünkü TYT ve AYT’deki paragraf sorularına dikkat edildiğinde bazı kavramların sıkça kullanıldığını görüyoruz. Çünkü seçilen paragrafların benzer bir üslubu ve ortak konuları vardır. Bu benzerlikler ve sıklık, seçilen sözcüklerde de kendini gösterir.

Aşağıdaki sözcüklerin anlamını bilip bilmediğinizi kontrol edelim:

• Artistik: Sanatla ilgili, sanatsal.
• Aktüel: Güncel, çağdaş.
• Anlatı: Bir olayın ya da olayların yazılı veya sözlü olarak anlatılması.
• Boyut: Bir şeyin kapsamı, genişliği, büyüklüğü.
• Beğeni: Hoşlanma, takdir etme.
• Biçem: Üslup, tarz.
• Çağdaş: Aynı dönemde yaşayan veya var olan.
• Çağrışım: Bir düşüncenin başka bir düşünceyi hatırlatması.
• Çelişki: Birbirine aykırı düşme durumu.
• Devinim: Hareket, kımıldanma.
• Devşirmek: Toplamak, bir araya getirmek.
• Dram (Dramatik): Üzüntü verici, trajik olay.
• Diyalog: Karşılıklı konuşma.
• Durağan: Hareketsiz, sabit.
• Eleştirel: Eleştiri içeren.
• Estetik: Güzellik ve zevk duygusuyla ilgili.
• Folklor: Bir halkın gelenekleri, görenekleri, inançları ve sanatları.
• Güdümlü: Belirli bir amaç doğrultusunda yönlendirilmiş.
• İç Konuşma: Kişinin kendi kendine konuşması.
• Günce: Günlük, gün be gün tutulan yazı.
• Gereksinim: İhtiyaç.
• İmlet: Anlam taşıyan, anlam ifade eden.
• İletişim: Haberleşme, bilgi alışverişi.
• İmge: Zihinde canlanan görüntü.
• İnmek: Azalmak, düşmek.
• İvedi: Acele, acil.
• Kalıcılık: Süreklilik, devamlılık.
• Kanıksamak: Alışmak, sıradan hale gelmek.
• Kapıağzı: Evin giriş kısmı, antre.
• Kurmaca: Gerçek olmayan, hayal ürünü.
• Monolog: Tek kişilik konuşma.
• Orijinal: Asıl, özgün.
• Özdeş: Aynı, benzer.
• Özgü: Bir şeye veya birine ait olan, özel.
• Özgün: Kendine has, orijinal.
• Özveri: Fedakârlık.
• Özümsemek: Benimsemek, içselleştirmek.
• Öykünme: Taklit etme, benzemeye çalışma.
• Öykülemek: Hikaye olarak anlatmak.
• Popüler: Halk arasında yaygın, çok bilinen.
• Realite: Gerçeklik.
• Realist: Gerçekçi.
• Salt: Sadece, yalnızca.
• Sav: Tez, iddia.
• Sentez: Birleşim, bir araya getirme.
• Tem: Temel düşünce, ana tema.
• Üslup: Anlatım tarzı, biçem.
• Yazım: Yazma şekli, imla.
• Yazın: Edebiyat.
• Yadsımak: Reddetmek, inkar etmek.
• Yarat: Oluşturmak, meydana getirmek.
• Yergi: Eleştiri, hiciv.
• Yeti: Beceri, yetenek.

 

Paragraf Soruları da Diğer Sorular Gibidir

Paragraf soruları, diğer soru türleri gibi kolay, orta ve zor olarak ayrılabilir. Bu soruların uzun olması, onların çözülemez olduğu anlamına gelmez. Aslında, paragraf sorularının uzunluğu, bir dil bilgisi sorusunun çözüm süresinden daha fazla zaman almaz. Ayrıca, paragraf soruları ek bilgi gerektirmediğinden, çözüm süreci daha basit olabilir.

6.6 Yorum Sorularını Değerlendirin, Ancak Onlarla Tartışmayın

Yorum soruları ile tartışmak zaman kaybına neden olur. Parçada verilen bilgilerle çözüme ulaşmalıyız; dışarıdan bir şeyler eklemeye çalışmak gereksizdir. Parçanın bizim bilgilerimizle desteklenmesi veya çelişmesinin hiçbir önemi yoktur. Verilen parçayı sahiplenmek, metne mesafeli yaklaşmayı sağlar. Seçenekleri, kendi doğrularımızdan sıyırarak, parçada verilen bilgilere göre değerlendirmeliyiz.

6.7 Hızlı Okuma ile Paragrafları Kısaltmak

Uzun paragrafların fazla zaman alacağını düşünenler için “hızlı okuma” tekniği ile süreyi kısaltmak mümkündür. Okuma, bir araçtır; anlama ve çözüme ulaşma ise amaçtır. Bu nedenle, olabildiğince hızlı okumalıyız, ancak anlamayı zorlaştıracak kadar hızlı olmamalıdır. Paragrafı yeniden okumayı gerektirecek hızdan kaçınılmalıdır.

Paragraf soruları uzun olabilir, ancak anlatımı son derece açık olabilir. Aynı zamanda, kısa ama zor anlaşılır sorular da mevcuttur. Bu nedenle, ön yargılı olmamak çok önemlidir. Kolay görünen zor sorular olduğu gibi, zor görünen kolay sorular da vardır.

Yukarıdaki açıklamaların her biri, paragraf çözümünde yararlanılacak önemli noktaları içerir. Farklı kaynaklarda genişçe anlatılan paragrafın bölümleri (giriş, gelişme, sonuç) konusuna burada değinmiyoruz.

6.8 Paragraf Sorularının Çözümüne İlişkin Bazı Tespitler

Bir düşünceyi konu edinen paragraflar, ana düşünce cümlesi etrafında şekillenir. Bu cümle genellikle paragrafın başlığını oluşturur. Bazı sorular, metnin ana fikrini bulmamızı gerektirir.

Bazen, ana düşünce yargı cümlesi olarak sunulduktan sonra, onu somutlaştırmak ve pekiştirmek için örnekler verilir. Ana düşünce net değilse, onu destekleyen cümleye kadar devam edilir.

Ana düşünce genellikle paragrafın ilk veya son cümlesinde bulunur. Ancak, bu her zaman geçerli değildir. Paragrafın tamamı mantıklı bir bütünlük içinde yer almalı ve geniş bir kapsamda ele alınmalıdır.

Paragrafların başında, sonunda veya ortasında bozukluk varsa, diğer bölümleri gözden geçirip yeniden düzenlemek gerekebilir. Bu soruların çözüm şekli, diğerlerinden pek farklı değildir. Önemli olan, parçanın anlamını bozmadan düzenlemektir.

Sık yapılan bir hata, cümlelerin şekilsel uyumluluğuna aldanmak ve anlamı ikinci planda tutmaktır. Önce anlamak gerektiğini unutmamalıyız.

Olumsuz köklü soruların (yardımcı düşünce soruları) seçeneklerini, parçadan doğru bir şekilde alarak güvenle çözebiliriz. Seçeneklere ilişkin ipuçları, genellikle metin içinde bulunur. Yani, cümle A’dan B’ye doğru değişir.

6.9 Paragrafta Bir Düşünceyi Vurgulamak

Bir paragrafın yazılış amacı mutlaka vardır. Yazar, düşüncesini ve duygusunu okuyucuya iletmek ister. Bunu yaparken, belirli bir amacı da vardır. Parçanın ana düşüncesi, yazarın iletmek istediği ana mesajdır. Bu mesajı anlamak ve tek cümleyle ifade edebilmek önemlidir.

Parçayı okuduktan sonra, üzerinde en çok durulan noktayı düşünmeliyiz. “Yazar ne anlatmak istiyor?” sorusunu kendimize sormalıyız. Yazar, birçok ayrıntıya ve örneğe yer vermiş olabilir; ancak bunlar, ana fikri desteklemek içindir. Bize düşen ise, bu ana mesajı anlamaktır.