Örneklendirme

Bir düşüncenin daha iyi anlaşılmasını sağlamak, anlatılanı netleştirip inandırıcılığını artırmak amacıyla somutlaştırma yaparak örnekler sunma yöntemine örneklendirme denir. Somutlaştırma, soyut kavramların veya düşüncelerin zihinde daha hızlı ve etkin bir şekilde kavranmasını sağlar. Bu yüzden örneklendirme yöntemi yazılı anlatımlarda sıkça tercih edilen bir yol olarak karşımıza çıkar.

Örneklendirmenin Özellikleri

• Örneklendirme, daha çok kişi ve varlık isimlerine yer verilerek yapılır.
• Bu yöntem, çoğunlukla bir paragrafın gelişme bölümünde yer alır ve orada düşünceyi somutlaştırmak için kullanılır.
• Örneklendirmenin ana amacı, metnin ana fikrini vurgulamak, belirgin hale getirmektir.
• Soyut düşünceleri somutlaştırarak anlatmak, yazının anlaşılabilirliğini artırır. Bu sayede okuyucunun zihninde anlatılanlar daha net ve kalıcı olur.
• Örneklendirme kullanılan cümlelerde genellikle önce bir yargı ortaya konur, ardından bu yargıyı destekleyen örnekler verilir.
• Özellikle açıklama ve karşılaştırma türündeki paragraflarda örneklendirme oldukça fazla karşımıza çıkar.
• Örneklendirme kullanılan paragraflarda, ana düşünceyi tespit etmek için genellikle örneklerden önce gelen cümleye dikkat edilmelidir. O cümlede yargı yer alır.
• Paragraflarda, “mesela”, “örneğin”, “söz gelimi” gibi ifadelerden sonra örneklendirme yapılır.
• Ansiklopedik metinlerde, makalelerde, denemelerde, fıkralarda ve ders kitaplarında kavramları somutlaştırmak için örneklendirme sıklıkla kullanılır.

Örneklendirme ile İlgili Örnek Sorular

Örnek 1

Ankara, tarihi eserlerin şaşırtıcı bir karışımı ile doludur. Bu şehirde kerpiçten yapılmış bir duvarın hemen yanı başında İyonya tarzında bir sütun başlığı yükselir. Ahi Şerafettin’in türbesinde Greko-Romen dönemine ait aslan heykelleri durur. Bu sebeple Aslanhane adı verilen caminin mihrabında ise Hititlerin toprak ve bereket tanrıçasını simgeleyen bir yılan, meyve tasvirleri arasında kıvrılarak görünür.

Açıklama: Paragrafın ilk cümlesinde bir yargı ifade edilmiştir: “Ankara, tarihi eserlerin şaşırtıcı bir karışımı ile doludur.” Bu cümlede örneklendirme kullanılmamıştır, ancak sonraki cümlelerde somut örneklerle bu yargı desteklenmiştir. Örneklendirme, inandırıcılığı artıran bir yöntemdir. Bu örnekler Ankara’nın tarihi ve kültürel zenginliğini somutlaştırmaktadır.

Örnek 2

Edebiyatımızda dil konusu her daim dikkat çeken ve önem verilen bir mesele olmuştur. Birçok şair ve yazar için Türkçe, vazgeçilmez bir uğraş haline gelmiştir. Bu edebi şahsiyetlerin eserleri, dilin sade, akıcı ve anlaşılır olması sayesinde içerik gücüne sahip olmuştur. Edebiyat dünyasında bu isimlerin sayısı oldukça fazladır: Yunus Emre, Yahya Kemal Beyatlı, Ahmet Haşim, Ömer Seyfettin…

Açıklama: Bu paragrafta, dilin edebiyatımızdaki yerini anlatmak için örneklendirme yapılmıştır. “Yunus Emre, Yahya Kemal Beyatlı, Ahmet Haşim, Ömer Seyfettin” gibi isimler, metni somutlaştırarak okuyucunun zihninde daha anlaşılır hale getirmiştir. Örneklendirme, bir yargıyı desteklemek için verilen isimlerle yapılan bir düşünce geliştirme yoludur.

Örnek 3

Edebiyatımızda “aşk” teması her zaman özel bir yere sahip olmuştur. Farklı dönemlerde bu tema daha az ön plana çıkmış olsa da bazı dönemlerde edebiyatın en çok işlenen konularından biri haline gelmiştir. Aşkı eserlerinin merkezine yerleştiren yazarlar ve dönemler, adeta bu temayla özdeşleşmişlerdir. Klasik Türk Edebiyatı ve bu dönemin en önemli temsilcisi olan Fuzuli, aşk temasını en çok işleyenler arasında yer alır.

Açıklama: Paragrafta “aşk” teması işlenmiş ve ardından bu konuyu daha anlaşılır kılmak için örneklendirme yapılmıştır. Klasik Türk Edebiyatı ve Fuzuli gibi örnekler, aşk temasının edebiyatımızdaki yerini daha belirgin hale getirmektedir.

Örnek 4

Kişilerin yaşadıkları ya da tanık oldukları olayları anlattıkları yazı türüne anı denir. Anı yazılarında geçmişe dayalı olaylar anlatılır. Anı yazarı, inandırıcılığı artırmak amacıyla belgelerden, mektuplardan ve günlüklerden faydalanır. Aynı zamanda anılar aracılığıyla bir dönemin anlayışı, siyasal yapısı ve tarihsel gerçekleri de gün yüzüne çıkarılır. Türk edebiyatında bu türe ait birçok eser bulunmaktadır: Mor Salkımlı Ev, Çankaya, Zeytin Dağı, Ömer’in Çocukluğu…

Açıklama: Paragrafta anı türü tanıtıldıktan sonra, bu türle ilgili daha somut bir bilgi vermek amacıyla bazı eserler örnek olarak sunulmuştur. Anlatılanların daha anlaşılır ve somut hale gelmesi için bu paragrafta örneklendirme yöntemi kullanılmıştır.

Örnek 5

Roman, kişilerin başından geçen ya da geçebilecek olayları belirli bir zaman ve mekân içerisinde anlatan bir edebi türdür. Türk edebiyatında hemen her konuda romanlar yazılmıştır. Bu romanlar konularına göre farklı kategorilere ayrılmıştır. Psikolojik roman, tarihi roman, macera romanı, töre romanı, egzotik roman, polisiye roman, bilim kurgu romanları bu kategorilere örnek olarak gösterilebilir.

Açıklama: Paragrafta roman türüne dair genel bir bilgi verildikten sonra farklı roman türleri somutlaştırılmıştır. Bu paragrafta örneklendirme, okura roman türlerini daha net ve anlaşılır bir şekilde sunmak amacıyla kullanılmıştır.

Uyarı

Örneklendirme cümleleri, genellikle “mesela”, “örneğin”, “söz gelimi” gibi ifadelerle başlar. Bu tür ifadeler, paragrafta örneklendirme yapıldığının işaretçisidir. Ancak tam bir kural olmamakla birlikte bu sözcüklerin bulunmadığı cümlelerde de örneklendirme yapılabilir.

Örneklendirme ile Tanık Gösterme Arasındaki Fark

Örneklendirme ile tanık gösterme arasında önemli bir fark vardır. Tanık göstermede söz, örneklendirmede ise isim ön plana çıkar. Tanık gösterme, çoğunlukla bir kişinin sözlerinin alıntı yapılması yoluyla gerçekleştirilir ve bu sözler genellikle tırnak işareti içinde verilir. Örneklendirme ise doğrudan bir kişi, eser, dönem gibi isimlerin kullanılmasıyla yapılır.