Mani Nedir?

Mani, anonim halk edebiyatı içerisinde yer alan ve genellikle aşk gibi evrensel temaları işleyen kısa şiirlerdir. Konu açısından geniş bir yelpazeye sahip olan maniler, neredeyse her konuda yazılabilir. Düz, tam, cinaslı, kesik, yedekli ve artık mani gibi çeşitli türleri bulunmaktadır.

Mani Türünün Özellikleri

• Sözlü Edebiyatın Ürünü: Maniler, sözlü edebiyat dönemine ait ürünlerdir ve anonim halk edebiyatının en yaygın ve en küçük nazım biçimidir.
• Dörtlük Yapısı: Genellikle dört mısradan oluşan tek dörtlük şeklindedirler, ancak bazen dört mısradan fazla da olabilirler.
• Divan Edebiyatı ile Benzerlik: Maniler, Divan Edebiyatı’ndaki tuyuğun karşılığı olarak kabul edilir.
• Cinaslı Uyak: Cinaslı uyak içeren manilerde dize sayısı dörtten fazla olabilir.
• Karşılıklı Deyiş: İki kişinin birbirine karşılık olarak söylediği manilere “deyiş” denir. Bu tür maniler genellikle kadın ve erkek arasında söylenir.
• Anonimlik: Manilerin ilk söyleyenleri genellikle bilinmez.
• Hece Ölçüsü: Maniler çoğunlukla 7’li hece ölçüsüyle yazılır.
• Ezgi: Her maninin kendine özgü bir ezgisi bulunur.
• Geniş Konu Yelpazesi: Aşk başta olmak üzere doğa, sevgi, övgü, yergi gibi pek çok konuda yazılabilirler. Bekçi, davulcu, düğün ve Ramazan gibi her duruma yönelik maniler de mevcuttur.
• Dizelerin Yapısı: Manilerin ilk iki mısrası genellikle doldurma dizeler olup, asıl duygu ve düşünce son iki dizede ifade edilir. Birinci, ikinci ve dördüncü dizeler uyaklı, üçüncü dize ise serbesttir. Kafiye düzeni “aaxa” şeklindedir.
• Söyleme Ortamı: Maniler, genellikle yüzük oyunları ve mangal sohbetleri sırasında söylenir.

Mani Çeşitleri

1. Düz Mani: Yedi heceli dört dizeden oluşan bu maniler, klasik mani özelliği gösterir ve “tam mani” olarak da adlandırılır. Kafiye dizilişi “aaxa” şeklindedir.

   Örnek 1: Gidene bak gidene
   Güller sarmış dikene
   Mevla sabırlar versin
   Gizi sevda çekene

   Örnek 2: Altını sarraf bilir
   Hastayı cerrah bilir
   Ben seni sevdiğimi
   Yalnız bir Allah bilir.

2. Kesik Mani: İlk dizenin hece sayısının 7’den az olduğu manilerdir. Eğer uyak cinaslı bir özellik taşıyorsa “cinaslı mani” adını alır. Kesik manilerde dize sayısı dört mısradan fazla olabilir.

   Örnek 1: Güle naz
   Bülbül eyler güle naz
   Girdim bir dost bağına
   Ağlayan çok gülen az.

3. Yedekli (Artık) Mani: Düz maninin (dört dizeden oluşan mani) sonuna aynı uyakta ek dizeler eklenerek söylenir. Genellikle iki dize eklenir ve “artık mani” olarak da bilinir. Yedekli manilerde cinas kullanılmaz.

   Örnek 1: Ne viran çeşme imiş
   Su içecek tası yok
   Yıkıldı viran gönlüm
   Yapacak ustası yok
   Şu vefasız dünyanın
   Ucu var ortası yok.

4. Deyiş: İki kişinin karşılıklı olarak söylediği manilere “deyiş” denir. Genellikle kadın-erkek ya da gelin-kaynana gibi kişiler arasında sorulu cevaplı bir biçimde söylenir.

   Örnek 1: A benim bahtı yârim
   Gönlümün tahtı yârim
   Yüzünde göz izi var
   Sana kim baktı yârim

   Kapıdan baktı yârim
   Su gibi aktı yârim
   Yüzüme göz değmedi
   Güneşler yaktı yârim

Bu çeşitli maniler, halkın kültüründe önemli bir yer tutmakta ve sosyal etkinliklerde sıkça yer bulmaktadır.