Leffüneşr Nedir? Örneklerle Açıklamalı

Leffüneşr Sanatı

Sözlükte “bir araya getirme ve yayma” anlamına gelen leffüneşr, şiirlerde ya da düzyazılarda bir dizede ya da cümlede geçen birden fazla kavramın ikinci dizede veya cümlede bu kavramlara ilişkin aynı sayıda sözcük veya düşünceyle bağlantı kurulması sanatıdır. Bu sanatta önceki kavramlar, ikinci bölümde yer alan kavramlarla ilişkili olarak düzenli ya da düzensiz bir biçimde sıralanır.

Leffüneşr Sanatının Başlıca Özellikleri

Leffüneşr sanatının temel özelliklerinden biri, bir dizede en az iki kavramın yer alması ve bu kavramlarla ilgili niteliklerin alt dizede karşılık bulmasıdır. Bu bağlantıların anlamlı bir şekilde dizeler arasında kurulması, şiirlerde bir düzen yaratır. Sanatın en çarpıcı yanı, bu kavramların ilişkilerinin okuyucu veya dinleyici tarafından keşfedilmesine imkan tanımasıdır. Nadiren düzyazıda da karşılaşılabilecek bu sanatta kavramlar çok çeşitli şekillerde bir araya getirilebilir.

Leffüneşr sanatı, düzenli ve düzensiz olmak üzere iki ana başlıkta incelenir:

1. Düzenli Leffüneşr (Leffüneşr-i Mürettep)

Düzenli leffüneşr, bir dizede belirtilen sözcük ya da kavramların ikinci dizede aynı sırayla karşılık bulmasıdır. Bu türde, ilk sırada yer alan kavramla ilişkili sözcük veya ifadeler, alt dizede aynı sıralamayla devam eder.

Örnek:

“Yusuf ol dehrde sen hem Eyüp ol
Hem güzele timsal, sabır da misal”
— Laedri

Açıklama: Bu dizelerde “Yusuf” ve “Eyüp” peygamberler, sırasıyla “güzellik” ve “sabır” kavramları ile ilişkilendirilmiştir. Yusuf peygamber güzelliğiyle bilinirken, Eyüp peygamber sabrı ile ünlüdür. Burada kavramlar düzenli bir sıra izleyerek leffüneşr-i mürettep sanatı oluşturulmuştur.

2. Düzensiz Leffüneşr (Leffüneşr-i Gayri Mürettep)

Düzensiz leffüneşr, ilk dizede geçen kavramlarla ilgili sözcüklerin ikinci dizede bir sıra gözetilmeksizin verildiği sanattır. Burada kavramlar düzensiz bir biçimde sıralanır.

Örnek:

“Deli eder insanı bu deniz, bu gökyüzü
Göz kırpar yıldızlar, türküler söyler balıklar”
— Cahit Öztürk

Açıklama: İlk dizedeki “deniz” ve “gökyüzü” sözcükleri, ikinci dizedeki “yıldızlar” ve “balıklar” sözcükleriyle ilişkilendirilmiştir. “Deniz” ile “balık” ve “gökyüzü” ile “yıldız” arasında bir anlam bağı kurulduğu için, düzensiz leffüneşr sanatı örneği oluşturulmuştur.

---

Leffüneşr Sanatı ile İlgili Örnekler

Örnek 1:

“Güle konan diken ırak olur
Bazen bülbül, bazen de karga olur.”
— Laedri

Açıklama: Bu dizelerde “gül” ve “diken” sözcükleri, ikinci dizedeki “bülbül” ve “karga” sözcükleriyle ilişkilendirilmiştir. “Gül” ile “bülbül” ve “diken” ile “karga” arasında anlamlı bir bağ kurulmuş ve leffüneşr-i mürettep sanatı kullanılmıştır.

Örnek 2:

“Yârin ağzı zülfü onu kör etmiş
Biri mim ve biri katran eylemiş”
— Laedri

Açıklama: İlk dizede “ağız” ve “zülüf” sözcükleriyle ilişkilendirilen kavramlar, ikinci dizede “mim” ve “katran” olarak sıralanmıştır. Sevgilinin ağzı “mim” harfiyle, zülüfleri ise “katran” gibi siyah olarak betimlenmiştir. Bu dizelerde düzenli bir leffüneşr sanatı vardır.

Örnek 3:

“Ben bir sedefim, sen nisan bulutu,
Ver damlaları, al yuvarlak inciyi.”

Açıklama: İlk dizede “sedef” ve “nisan bulutu” sözcükleri, ikinci dizede “damla” ve “yuvarlak inci” sözcükleriyle ilişkilendirilmiştir. “Sedef” ile “yuvarlak inci” ve “nisan bulutu” ile “damla” arasında düzensiz bir bağ kurulmuş, bu da leffüneşr-i gayri mürettep sanatı oluşturmuştur.

Örnek 4:

“Aşk derdiyle hoşem el çek ilacımdan tabib
Sunma derman kim helakim zehr-i dermanındadır”
— Fuzuli

Açıklama: İlk dizede “dert” ve “ilaç” sözcükleri, ikinci dizede “derman” ve “zehr” sözcükleri ile ilişkilendirilmiştir. “Dert” ile “derman” ve “ilaç” ile “zehr” arasında kurulan ilişki, düzenli bir leffüneşr örneğidir.

Örnek 5:

“Bâran değil, şafak değil, ebr-i seher değil
Gözyaşıdır, ciğer kanıdır, dûd-ı ah’tır”

Açıklama: İlk dizede “bâran” (yağmur) ve “ebr-i seher” (sabah bulutu) sözcükleri ile ikinci dizede “gözyaşı” ve “dûd-ı ah” (ahın dumanı) arasında bir bağ kurulmuştur. “Bâran” ile “gözyaşı”, “ebr-i seher” ile “dûd-ı ah” arasında kurulan anlam ilişkisi düzenli bir leffüneşr örneğidir.

Örnek 6:

“İçimde kor donar, buzlar çözülür
Yağan ateş midir, kar mıdır bilmem.”
— Hicranî

Açıklama: İlk dizede geçen “kor” ve “buz” sözcükleri, ikinci dizede “ateş” ve “kar” ile ilişkilendirilmiştir. “Kor” ile “ateş”, “buz” ile “kar” arasında anlamlı bir ilişki kurulmuş ve düzenli leffüneşr sanatı oluşturulmuştur.

Örnek 7:

“Ârızun yâdıyla nemnâk olsa müjgânım n’ola
Zayi’ olmaz gül temennâsiyle vermek hâre su”
— Fuzuli

Açıklama: İlk dizede “ârız” (yanak) ve “müjgân” (kirpik) sözcükleri ile ikinci dizede “gül” ve “hâr” (diken) arasında bir ilişki kurulmuştur. “Ârız” ile “gül”, “müjgân” ile “hâr” arasında bir anlam bağı kurularak düzenli bir leffüneşr sanatı ortaya çıkmıştır.

Örnek 8:

“Sakın bir söz söyleme… Yüzüme bakma sakın
Sesini duyan olur, sana göz koyan olur”
— Faruk Nafiz Çamlıbel

Açıklama: İlk dizedeki “söz söyleme” ve “bakma” ifadeleri ile ikinci dizede “ses” ve “göz” kavramları arasında bir bağ kurulmuştur. Bu ilişki sayesinde düzenli leffüneşr sanatı ortaya çıkmıştır.

Örnek 9:

“Bir kuş olsam sen de bülbül olaydın
Ben uçarken sen de güle konaydın”
— Laedri

Açıklama: Kuş ile uçmak ve bülbül ile gül arasında kurulan anlam bağı sayesinde düzenli bir leffüneşr örneği ortaya çıkmıştır. “Kuş” ile “uçmak”, “bülbül” ile “gül” arasında düzenli bir ilişki söz konusudur.