Komedi (Komedya, Güldürü) Nedir?
Komedi, insanları eğlendirme ve güldürme amacı güden bir tiyatro türüdür. Bu türde genellikle bireylerin, toplumların ya da olayların gülünç yönleri ön plana çıkarılır. Komedi, hem bireysel zaaflarla hem de toplumsal yanlışlarla dalga geçer. İnsan davranışlarındaki eksiklikler ve kusurlar mizahi bir dille ele alınır.
Komedi Türleri
Karakter Komedisi
Karakter komedisi, insanların karakter özelliklerindeki zaafları ve kusurları hicveden bir komedi türüdür. Bu türde, karakterlerin eksik yönleri mizahi bir üslupla ön plana çıkarılır. Moliere‘in Cimri ve Tartuffe eserleri, Shakespeare‘in Venedik Taciri bu türe örnek teşkil eden önemli yapıtlar arasında sayılır.
Töre Komedisi
Töre komedisi, toplumdaki aksaklıkları ve gülünç gelenekleri eleştiren bir komedi türüdür. Toplumun gelenekleri ve alışkanlıkları üzerinden mizah yapılır. Gogol‘ün Müfettiş, Moliere‘in Gülünç Kibarlar ve Bilgiç Kadınlar eserleri, Beamarchais‘in Sevil Berberi ve Figaro’nun Düğünü, Türk edebiyatından Şinasi‘nin Şair Evlenmesi bu türün önemli örneklerindendir.
Entrika Komedisi
Olayların akışına dayalı şaşırtmacalarla güldürmeyi hedefleyen komedi türüne entrika komedisi denir. Bu türde ana amaç izleyiciyi şaşırtarak güldürmektir. Entrika komedisi, başka bir adla vodvil olarak da bilinir. Moliere‘in Scapin’in Dolapları ve Zoraki Hekim ile Shakespeare‘in Yanlışlıklar Komedyası bu türün başlıca örnekleri arasında yer alır.
Komedi Örneği: Cimri
Cimri adlı eserden bir sahne:
I. Sahne
Harpagon: Misafirler gelmeye başlayınca elbiselerinizi koruyun, onları mahvetmeyin.
Brindavin: Efendim, ceketimin ön tarafında büyük bir yağ lekesi var, biliyorsunuz.
Harpagon: Yeter! Dikkatli ol. Sırtını duvara ver, yüzünü sofradakilere çevir. (Şapkasını ceketinin önüne tutarak Brindavin’e nasıl gizleyeceğini gösterir.) Sen de, kızım, sofradan kalkacak yemeklere göz kulak ol. Hiçbir şey israf edilmesin. Bu iş tam sana göre. Ve nişanlını güzel karşılamaya bak. Panayıra gitmek için gelecek. Anlıyor musun?
Eliz: Evet baba.
Harpagon: Sen de, oğlum, büyüklüğün şanına yakışır şekilde davran. Deminki tavrını affediyorum ama sakın yüz asma!
Klant: Baba, neden surat asayım ki?
Harpagon: Neden mi? Üvey anneleriyle anlaşamayan çocukların tavırlarını biliyoruz. Ama eğer unutulmaz bir rezillik sergilemek istemiyorsan ona güler yüz göster!
Jak Usta: Efendim, arabacınızla mı, aşçınızla mı konuşmak istiyorsunuz? İkisi de benim.
Harpagon: İkisiyle de…
Jak Usta: Önce hangisiyle konuşmak istersiniz?
Harpagon: Aşçıyla.
Jak Usta: Lütfen biraz bekleyin. (Arabacı pelerinini çıkarır, aşçı kılığına girer.)
Harpagon: Bu ne tür bir şov böyle?
Jak Usta: Dinliyorum, efendim.
Harpagon: Bu akşam misafirlerim var, güzel bir yemek hazırlayabilecek misin?
Jak Usta: Tabii ki, ama yeter ki para hazır olsun.
Harpagon: Yine para! Başka bir şey bilmezler ki: “Para, para…” Yeter artık!
Valeri: Fazla para harcayarak güzel yemek yapmak bir marifet değildir, önemli olan az parayla büyük işler başarmaktır.
Jak Usta: Az parayla mı?
Valeri: Evet, çünkü yaşamak için yemek yemeliyiz, yemek yemek için yaşamamalıyız.
Açıklama
Moliere‘in Cimri adlı eserinden alınan bu sahne, komedinin pek çok özelliğini barındırır. Konu, günlük yaşamdan alınmıştır ve insan davranışlarındaki gülünçlükler ön plana çıkarılmıştır. Hizmetlilerin kıyafetleri ve bulundukları durumlar, komik unsurlarla anlatılmıştır. Ayrıca, komedide sıkça kullanılan “üç birlik” kuralı, yani olayın, zamanın ve mekânın birliği bu eserde de mevcuttur. Olaylar, bir gün içinde geçer ve bu süre zarfında aynı mekânda gerçekleşir.
1. Karakter Komedisi
Karakterlerin zayıf ve eksik yönlerinin mizahi bir şekilde işlendiği komedi türüdür. Bu türde olaylardan ziyade kişiliklerin abartılı özellikleri ön plandadır. Kişilerin zaafları, aşırı davranışları veya tuhaflıkları izleyiciyi güldürür.
- Örnek: Moliere’nin Cimri, Shakespeare’in Venedik Taciri.
2. Töre Komedisi
Toplumun geleneklerini, göreneklerini veya ahlaki düzenini eleştiren bir komedi türüdür. Toplumun aksayan yanlarını ele alarak güldürmeyi amaçlar. Geleneksel normları ve toplumsal davranışları mizah aracılığıyla hicveder.
- Örnek: Moliere’nin Gülünç Kibarlar, Gogol’ün Müfettiş.
3. Entrika Komedisi
Bu tür, olayların sürprizlerle dolu bir şekilde gelişmesine dayanır. Entrikalar, beklenmedik olaylar veya yanlış anlamalar üzerinden mizah üretilir. Temel amaç izleyiciyi şaşırtmak ve bu şaşkınlıkla güldürmektir. Ayrıca vodvil adıyla da bilinir.
- Örnek: Moliere’nin Scapin’in Dolapları, Shakespeare’in Yanlışlıklar Komedyası.
4. Fars (Farce)
Fars, abartılı durumların, fiziksel hareketlerin ve absürt olayların ön plana çıktığı aşırıya kaçan bir komedi türüdür. Mantıksız, abartılı ve bazen absürt olay örgüleriyle izleyiciye eğlence sunar. Yanlış anlamalar, kılık değiştirmeler ve beklenmedik fiziksel komik sahneler bu türün ana unsurlarındandır.
- Örnek: Gülünç Kibarlar, Giydirici.
5. Skeç Komedisi
Kısa ve bağımsız mizahi sahnelerden oluşan bir komedi türüdür. Her bir sahne, genellikle birkaç dakika sürer ve birbirinden bağımsızdır. Skeçlerde mizah hızlıdır, karakterler veya olaylar abartılı olabilir.
- Örnek: Saturday Night Live gibi televizyon skeç programları.
6. Romantik Komedi
Aşk ve romantik ilişkiler etrafında dönen ve duygusal unsurları mizahla harmanlayan bir türdür. Genellikle aşk hikayeleri içerisinde yaşanan yanlış anlamalar, karşılıklı oyunlar ve duygusal karışıklıklar üzerinden mizah yaratılır.
- Örnek: When Harry Met Sally, Notting Hill.
7. Sosyal Komedi
Toplumun sosyal yapısını, sınıflar arasındaki farkları ve sosyo-ekonomik çatışmaları mizahi bir bakış açısıyla ele alan bir komedi türüdür. İnsanların davranışlarını ve toplumdaki sosyal dinamikleri hicveder.
- Örnek: Oscar Wilde’ın Ciddi Olmanın Önemi.
8. Kara Mizah (Dark Comedy)
Bu tür, ciddi, trajik veya korkutucu olabilecek konuları mizahi bir şekilde işler. Genellikle ölüm, hastalık, savaş gibi karanlık temalarla dalga geçilir. İzleyiciyi güldürmekle birlikte rahatsız edici veya düşündürücü bir etki de yaratabilir.
- Örnek: Dr. Strangelove, Fargo.
9. Slapstick Komedi
Fiziksel mizahın ön planda olduğu bir komedi türüdür. Vücut hareketleri, şiddet içerikli fakat zararsız fiziksel eylemler ve abartılı jestler komedinin ana unsurlarıdır. Düşmeler, çarpışmalar, kovalamacalar gibi durumlar mizah yaratır.
- Örnek: Charlie Chaplin’in filmleri, Tom ve Jerry.
10. Parodi Komedisi
Bir eserin, türün veya kişinin taklit edilerek, abartılarak ya da alaycı bir şekilde yeniden yorumlandığı bir komedi türüdür. Popüler kültür öğeleri, filmler veya ünlüler sıklıkla parodi malzemesi olarak kullanılır.
- Örnek: Scary Movie, Spaceballs.
11. Sati̇r (Hiciv) Komedi
Toplumun politik, sosyal ya da kültürel yapısını eleştirerek güldürmeyi amaçlayan bir komedi türüdür. Hicivde, toplumdaki yanlışlar, liderlerin hataları ya da toplumsal adaletsizlikler sert bir dille eleştirilir. Amaç yalnızca güldürmek değil, aynı zamanda düşündürmektir.
- Örnek: South Park, The Daily Show.
12. Absürt Komedi
Mantıksız, tuhaf ve gerçeküstü olayların işlendiği bir komedi türüdür. Gerçekliğin tamamen ortadan kalktığı bu türde, saçma sapan olaylar ve diyaloglar mizahi bir etki yaratır. İzleyiciyi şaşırtmak ve absürt durumlar üzerinden güldürmek amaçlanır.
- Örnek: Monty Python’un eserleri.
Bu komedi türleri, farklı izleyici kitlelerine hitap eder ve her biri kendine özgü bir mizah anlayışına sahiptir. Farklı tarzlar, kültürler ve dönemler içerisinde farklı komedi türleri ön plana çıkabilir, bu da komedinin zenginliğini ve evrenselliğini ortaya koyar.