Kişinin Hayatını Yansıtan Metinler Nedir? Kısa Kısa Özetler

Günlük

• Bir kişinin, kendi yaşamında önemli gördüğü olayları, izlenimlerini, düşüncelerini ve hayallerini düzenli bir şekilde, tarih belirterek kaleme aldığı yazı türüdür. • Günlükler, yazarın iç dünyasını gözler önüne serdiği gibi, yazıldığı dönemin toplumsal olaylarına da ışık tutabilir ve tarihsel bir kaynak niteliği taşır. • Birinci tekil şahıs kullanılarak yazılan bu tür, kısa ve özlüdür. • Samimi, içten ve inandırıcı bir anlatım barındırır. • Dil olarak, gündelik konuşma diline yakın bir üslup tercih edilir. • Yazarın karakterini, düşünce yapısını ve duygusal dünyasını yansıtır. • Yaşanan olaylar çarpıtılmadan, olduğu gibi aktarılır. • Hem tarihsel bir belge hem de biyografi ve anı yazıları için referans olabilir. • Türk edebiyatında günlük terimini ilk kez Falih Rıfkı Atay kullanmıştır.

Günlük Çeşitleri

1. İçedönük Günlükler (Özel Ruhbilimsel Günlük)
   • Yazarın, adeta kendisiyle konuşurcasına, yaşamının getirdiği zorluklardan ve toplumsal baskılardan yakınarak yazdığı türdür.
   • Puşkin’in “Gizli Günce”si bu tarza örnek olarak gösterilebilir. Ayrıca, Fransız yazar André Gide ve Türk edebiyatında Nurullah Ataç bu türde önemli eserler vermiştir.
2. Dışadönük Günlükler
   • Bu türde yazarlar, dönemlerinin olaylarına, siyaset, sanat ve edebiyat dünyasına eleştirel bir bakışla yaklaşır. Ayrıca, gündelik sıkıntıları da alaycı bir üslupla ele alırlar.
   • Bu yazılar, belge değeri taşıyan ve öyküsel bir anlatımla zenginleştirilen metinlerdir.
   • Tomris Uyar’ın günlükleri dışadönük yazıların güzel örneklerindendir.
3. Sanat Eserlerinin Oluşum Süreciyle İlgili Günlükler
   • Bu türde yazar, eserinin yaratılış sürecini ve gelişim evrelerini günü gününe anlatır.
   • André Gide’in “Kalpazanlar”ı ve Thomas Mann’ın “Doktor Faustus”u bu tarza örnek gösterilebilir.

İlk Türk edebiyatında görülen günlük örnekleri arasında, Divan Edebiyatı döneminde tutulan “Ruzname” adlı savaş notları yer alır. Batı tarzında yazılmış ilk günlük ise Direktör Ali Bey’in “Seyahati Jurnali” adlı eseridir. Bu eser aynı zamanda gezi yazısı olarak da kabul edilmektedir.

Anı (Hatıra)

• Vakainameler, gazavatnameler ve sefaretnameler anı türüne örnek verilebilir.
• Ünlü kişilerin yaşamlarında tanıklık ettikleri ya da bizzat yaşadıkları olayları anlattıkları yazı türüdür.
• Anılar, yazarın yaşamını ve yaşadığı dönemi anlatması bakımından büyük önem taşır.
• Şu an yaşanan değil, geçmişte yaşanmış olaylar üzerine kurulu anlatılardır.
• Kişinin belleğinde iz bırakan olaylar, kişisel yorumlar ve değerlendirmelerle birlikte sunulur.
• Tarihsel bir perspektif sunduğu için tarihçilere de yol gösterici olabilir.
• Geçmişteki olaylar, birinci tekil şahısın gözünden, subjektif yorumlarla aktarılır.

Anı ve Günlük Arasındaki Farklar

• Anılar da tıpkı günlük gibi bir kişinin yaşadığı gerçek olaylara dayanır.
• Günlük, olaylar yaşanırken yazılırken; anı, olaylar yaşandıktan sonra yazılır.
• Anılar daha çok nesnel ve tarihsel bir bakış açısıyla yazılırken, günlüklerde kişisel duygu ve düşünceler ön plandadır.
• Anı yazıları kurgusal bir yapı taşıyabilirken, günlükler saf düşünce ve duyguların anlık ifadesidir.
• Dünya edebiyatındaki ilk anı örneği, Ksenophon’un yazdığı “Anabasis”tir. Jean-Jacques Rousseau’nun “İtiraflar”ı da bu türün önemli örneklerindendir.

Mektup

• Farklı yerlerdeki bireyler veya kurumlar arasındaki iletişimi sağlamak için yazılan yazılardır.
• Mektuplar, özel, resmi (dilekçe), iş ve edebi gibi farklı türlere ayrılır.
• Mektupların edebi tür olarak gelişimi, Latin edebiyatına dayanmaktadır.
• Voltaire ve Rousseau bu türü yoğun şekilde kullanmışlardır.
• Edebiyatımızda Akif Paşa’nın mektupları, Tanzimat döneminde dikkat çeken ilk örneklerdir.

Biyografi

• Ünlü kişilerin hayatlarını, başarılarını ve dünya insanlığına katkılarını anlatan yazı türüdür.
• Bir kişinin hayatını anlatan biyografi yazıları olduğu gibi, birden fazla kişiyi kapsayan biyografiler de olabilir.
• Biyografiler, yazıldıkları kişilere göre farklılık gösterebilir. Örneğin, mesleki biyografi ya da ulusal biyografi gibi alt türlere ayrılabilir.
• Biyografilerin yazım tekniği, bilimsel biyografi ya da biyografik roman şeklinde olabilir.
• Nekroloji ise ünlü bir kişinin ölümünden hemen sonra, onu tanıyanlar tarafından kaleme alınan kısa anılardır.

İlk Türk biyografisi, Malik Bahşi’nin çevirdiği “Tezkiretü’l Evliya”dır.

Otobiyografi

• Otobiyografi, bir düşünürün, yazarın ya da sanatçının kendi hayat hikayesini anlattığı yazı türüdür.
• Kişi, kendi deneyimlerine ve aile büyüklerinden edindiği bilgilere dayanarak yazar.
• Otobiyografi yazmak zordur, çünkü kişi kendi yaşamını anlatırken tarafsız kalmakta güçlük çekebilir.
• Bu tür sayesinde, yazarın sanat anlayışı, düşünceleri ve gerçekleştirdiği işler hakkında bilgi ediniriz.
• Otobiyografiler genellikle düşünsel bir plana göre düzenlenir.
• Yazılanlar belgelerle desteklenir ve doğrulanır.
• Toplanan bilgiler, bilimsel araştırma yöntemleri ile derlenmelidir.

Monografi

• Monografi, ünlü bir kişinin hayatı, kişiliği, eserleri ve başarıları hakkında detaylı bilgi sunan yazılardır.
• Monografi, bir yer, eser, yazar, tarihi olay ya da bilimsel bir konuyu derinlemesine inceleyen bir eser olabilir.
• Bu eserlerde özel bir görüşle yapılan değerlendirmeler de yer alabilir.

Portre

Fiziksel portre:

• Bir kişinin dış görünüşünün ayrıntılı olarak tasvir edildiği metindir.

Ruhsal portre:

• Kişinin ahlaki değerleri, alışkanlıkları ve düşünce yapısının etkileyici bir üslupla anlatıldığı metindir.
• Portrede, konu alınan kişinin sözlerine de yer verilebilir.

Gezi Yazısı

• Eskiden gezi yazılarına “seyahatname” denirdi ve gezip gören kişilere “seyyah” denilirdi.
• Günümüzde ise gezen kişilere “gezgin”, gezilen yerlerin anlatıldığı yazılara da “gezi yazısı” denir.
• Bir gezi yazarı, gördüğü yerlerin tarihi, coğrafi ve kültürel açıdan ilgi çekici yönlerini okuyucusuna canlı bir üslupla aktarır.
• Gezi yazısının dünya edebiyatında tanınan isimlerinden ikisi, Venedikli gezgin Marco Polo ve Arap gezgin İbn Batuta’dır.
• Türk edebiyatında ilk gezi kitabı, Seydi Ali Reis’in “Miratül-Memalik” adlı eseridir.
• Gezi yazısı türünün Türk edebiyatındaki en önemli örneği ise Evliya Çelebi’nin on ciltlik “Seyahatname” adlı eseridir.
• Katip Çelebi’nin “Cihannüma” adlı eseri de gezi yazısına benzer özellikler taşır.
• Ahmet Mithat Efendi’nin “Avrupa’da Bir Cevelan” adlı eseri ise gerçek anlamda bir gezi yazısıdır.

Türk Edebiyatında Gezi Yazısı Yazmış Bazı Sanatçılar:

• Cenap Şahabettin: “Hac Yolunda”, “Afak-ı Irak”
• Sadri Ertem: “Bir Vagon Penceresinden”, “Ankara-Bükreş”
• Reşat Nuri Güntekin: “Tuna’dan Batıya”, “Anadolu Notları”
• Melih Cevdet Anday: “Sam Amca’nın Evinde”, “Bir Garip Ada”

Bu metni ilk metinle tamamen farklı kılmak için cümle yapıları, kelimeler ve anlatım biçimi değiştirilmiştir.