Kısaltmaların Yazımı

Kısaltmalar ve Kullanım Kuralları

Kısaltmalar, belirli sözcük gruplarını veya terimleri daha kısa ve pratik bir şekilde ifade etmenin bir yoludur. Bu yazıda, kısaltmaların nasıl oluşturulduğu ve kullanıldığına dair temel kuralları ele alacağız.

1. Kuruluş, Ülke, Kitap, Dergi ve Yön Adları Kısaltmaları

Kuruluşların, ülkelerin, kitapların, dergilerin ve yön adlarının kısaltmaları oluşturulurken, her bir sözcüğün ilk harfi büyük olacak şekilde yazılır. Bu kısaltmalar, genellikle anlaşılır ve standart bir biçimde düzenlenir. Ancak bazı kısaltmalar, farklı uygulamalar gösterebilir. İşte bazı örnekler:

• Türk Dil Kurumu → TDK
• Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti → KKTC
• Divan-ı Lügatit Türk → DLT
• Türk Dili dergisi → TD
• Kuzeybatı → KB

Not: Kısaltmalar, bazen birkaç harfin bir araya getirilmesiyle oluşturulabilirken, bazı durumlarda aradaki kelimelerden hiç harf alınmayabilir. Gelenekleşmiş bazı kısaltmalarda ise büyük harf kullanımı yaygındır ve nokta kullanılmaz:

• İlim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği → İLESAM
• Boru Hatları ile Petrol Taşıma Anonim Şirketi → BOTAŞ
• Türkiye Cumhuriyeti → T.C.

2. Ölçü Birimlerinin Kısaltmaları

Ölçü birimleri uluslararası standartlara uygun şekilde kısaltılır. Bu kısaltmalar, genellikle küçük harflerle yazılır ve bazen üs işaretleri ile birlikte kullanılır. İşte bazı örnekler:

• metre → m
• metrekare → m²
• santimetre → cm
• miligram → mg

3. Kuruluş, Kitap, Dergi ve Yön Adlarıyla Ölçülerin Dışındaki Kısaltmalar

Kısaltmalarda, kelimenin ilk harfi ve temel harfler dikkate alınarak kısaltma oluşturulur. Eğer kısaltılan kelime veya kelime grubu özel ad, unvan veya rütbe ise ilk harf büyük yazılır; eğer cins isim ise ilk harf küçük yazılır.

• İngilizce → İng.
• Profesör → Prof.
• Doçent → Doç.
• sıfat → sf.
• edebiyat → ed.
• Siteler Mahallesi → Siteler mah.

4. Kısaltmalara Getirilen Ekler

Kısaltmalara ek getirilirken, kısaltmanın okunuşuna uygun olarak işlem yapılır:

• Küçük Harflerle Yapılan Kısaltmalar: Ekler, kelimenin okunuşuna göre eklenir.
  • santimetre → cm’yi
  • kilogram → kg’dan
  • milimetre → mm’den
• Büyük Harflerle Yapılan Kısaltmalar: Ekler, kısaltmanın son harfinin okunuşuna göre eklenir.
  • Türk Dil Kurumu → TDK’den
  • Türk Lirası → TL’nin
• Bir Kelime Gibi Okunan Kısaltmalar: Ekler, kısaltmanın okunuşuna uygun olarak eklenir.
  • Aselsan → ASELSAN’da
  • Kuzey Atlantik Anlaşması Örgütü → NATO’ya
  • Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü → UNESCO’dan
• Numara Sözünün Kısaltması: “Numara” kelimesi de kelime gibi okunur ve ekler bu okunuşa göre eklenir.
  • Numaralı → No.lu
  • Numarasız → No.suz
• Sonunda Nokta Bulunan ve Üs İşaretli Kısaltmalar: Ekler kesme işaretiyle ayrılmaz, kelimenin veya üs işaretinin okunuşuna uygun olarak yazılır.
  • İngilizce → İng.yi
  • ve benzeri → vb.leri
• Sert Ünsüzle Biten Kısaltmalar: Ek aldığında sert ünsüzlerin yumuşatılmaması gerekmektedir.
  • Radyo ve Televizyon Üst Kurulu → RTÜK’e
  • Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu → TÜBİTAK’ın
• Birlik Kısaltmaları: “Birlik” kelimesiyle yapılan kısaltmalarda, söyleyişte k harfi yumuşatılabilir.
  • Çukobirlik → Çukobirliğe
  • Fiskobirlik → Fiskobirliğin

Bu kurallar, kısaltmaların doğru bir şekilde kullanılmasını ve okunmasını sağlar. Kısaltmaları kullanırken bu kuralları göz önünde bulundurarak, anlaşılır ve standart bir dil kullanımını sağlamış olursunuz.