“Ki” lerin Yazımı ve Kullanım Kuralları Örnekleri

“Ki”nin Yazımı ve Kullanım Kuralları

Türkçede “ki” ekinin üç farklı kullanımı vardır: ilgi zamiri, sıfat yapan “-ki”, ve bağlaç “ki”. Her birinin kendine has yazım ve anlam kuralları bulunmaktadır.

1. İlgi Zamiri “–ki”

“Ki” eki, ilgi zamiri olarak kullanıldığında her zaman bitişik yazılır. Bu ek, belirtili isim tamlamasında “tamlanan”ın yerini tutar. Büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu kurallarına uymaz; yalnızca “-ki” biçimindedir.

Örnekler:

• Senin baban seni unutmuş; bizimki yine bizi unutmamış. (bizim babamız: belirtili isim tamlaması)
• Senin için rahat edebilir, benimki kan ağlıyor. (benim içim: belirtili isim tamlaması)
• Benim kalbim arada bir çarpıyor; seninki ne durumda? (senin kalbin: belirtili isim tamlaması)
• Bizim çocuk matematikte tel tel dökülmüş; sizinki sınavda ne yapmış? (sizin çocuğunuz: belirtili isim tamlaması)
• Benim arkadaşım vefalıdır; oysaki onunki her zaman ona yanlış yapar. (onun arkadaşı: belirtili isim tamlaması)

2. Sıfat Yapan “-ki”

Sıfat yapan “-ki”, isimlere eklenerek onlara yer ve zaman anlamı katan bir ektir. Bu ek de her zaman bitişik yazılır ve eklendiği sözcüğe sıfat niteliği kazandırır. Yer bildiren isimlere geldiğinde “-de, -da” hâl ekiyle birlikte kullanılır. Zaman bildiren kelimelerin sonuna da doğrudan gelir.

Örnekler:

• Çarşıdaki hesap her zaman evdeki hesaba uymaz.
• Yoldaki işaretler bize her şeyi öğretir.
• Zannımca bugünkü maç beraberlikle sonuçlanacak.
• Mustafa aynadaki yansımalarından nefret ediyordu.
• Dildeki yozlaşma, okuldaki eğitimle önlenebilir.
• Dünkü maç, bugünkü maçtan heyecanlıydı.
• Duvardaki saat ile koldaki saat aynı zamanı göstermelidir.

3. Bağlaç “ki”

“Ki” bağlacı, Farsça kökenli bir bağlaçtır ve Türkçenin cümle yapısına uygun bir şekilde kullanılır. Bu bağlaç, kelimeden her zaman ayrı yazılır ve cümlede vurgu veya bağlama amacı taşır. Cümle içinden çıkarıldığında, diğer “-ki” ekleri kadar cümle anlamı ve yapısı bozulmaz. Tek biçimi “ki”dir.

Örnekler:

• Çalışmalısın ki kazanasın.
• Geçmiş zaman olur ki hayali cihan değer.
• Konuyu kendisi anlamamış ki bize de anlatsın.
• Demek ki dediklerimizi yapmamış.
• Türk dili, dillerin en zenginlerindendir; yeter ki bu dil, şuurla işlensin.
• Sen ki, son ehl-i salîbin kırarak savletini…
• Bu çalışmayla bu sınavı kazanabilir miyim ki…

“Ki” Eki ile İlgili Önemli Uyarılar

1. Bağlaç ile Kaynaşma: “Ki” bağlacı kaynaştığı kimi sözcüklerle bitişik yazılır.

   Örnekler:

   • çünkü, mademki, halbuki, belki, sanki, meğerki, oysaki. (Bu kelimelerden hiçbirinde “-ki” eki değişmez; yalnızca “çünkü” bağlacında küçük ünlü uyumuna uyarak “kü” şekline dönüşür.)
2. Kaynaştırma Olmayan Sözler: “Ki” bağlacı kaynaştırmanın oluşmadığı sözlerde her zaman ayrı yazılır.

   Örnekler:

   • Diyelim ki, demek ki, öyle ki, elbette ki, tut ki, ne var ki…
3. Şüphe veya Pekiştirme: Şüphe ya da pekiştirme göreviyle kullanılan “ki” sözü ayrı yazılmalıdır.

   Örnekler:

   • Ders zili çaldı mı ki hiç kimse dışarıda yok? (şüphe)
   • Vali okulumuza gelecek mi ki? (şüphe)
4. Çekim Ekleri ile Anlam Durumu: “Ki” nin yer aldığı kelimeye “-ler, -lar” eklerini getirdiğimizde anlamlı bir kelime ile karşılaşırsak “ki” ilgi zamiridir; anlam bozulursa “ki” bağlaç veya sıfat yapan “-ki” ekidir.

   Örnekler:

   • Sizinki yine maçı kaybetmiş. (ilgi zamiri; “Sizinkiler yine maçı kaybetmiş” olarak anlamlıdır.)
   • Kalpteki sızı çabuk geçmez. (sıfat yapan ek; “Kalptekiler sızı yalan söylemez” yapısal olarak yanlıştır.)
   • Bil ki, sizin de saltanatınız bir gün bitecektir. (bağlaç; “Bil kiler sizin de saltanatınız bir gün bitecektir” yanlış bir cümledir.)
5. Çekimli Fiillerden Sonra: Çekimli fiillerden sonra gelen “ki” eki daima bağlaç olan “ki” ekidir.

   Örnekler:

   • Çiğ yemedim ki karnım ağrısın.
   • Beni öyle seviyor ki anlatamam.
6. Sıfat Yapan Ek: Sıfat yapan “-ki” eki, sıfat tamlaması kurar. Önünde bulunan isme “hangi” sorusu yöneltilerek bu ek bulunabilir.

   Örnekler:

   • Derideki yara gider; derindeki yara gitmez. (Hangi yara?)
   • İçimdeki ses beni hiçbir zaman yanıltmadı. (Hangi ses?)

Bu kurallar ve örnekler, “ki” ekinin doğru kullanımı ve yazımı hakkında ayrıntılı bilgi sunarak, dil bilgisi açısından dikkat edilmesi gereken noktaları açıklamaktadır.