Kaside: Amacı ve Yapısı Türleri Bölümleri

Kaside: Amacı ve Yapısı

“Kaside” terimi, “kastetmek” ya da “bir amaca yönelmek” anlamına gelir ve en az 15 beyitten oluşan, belli bir amaca hizmet eden, beyitlerinin aa, ba, ca şeklinde kafiyelendiği nazım biçimidir. Bu tür şiirler, aynı vezinle yazılır ve uzunluğu 100 beyite kadar çıkabilir. Kasideler, ilk olarak Arap edebiyatında ortaya çıkmış, ardından Fars ve Türk edebiyatlarına geçmiştir.

Kaside, genellikle bir devlet büyüğüne veya önemli bir kişiye övgü amacıyla kaleme alınır. Şairler, kasidelerinde bütün hünerlerini sergileyerek bu kişiden bir ödül veya hediye (câize) talep ederler.

Kasidenin Bölümleri

Nesib (Teşbib)

Kasidenin giriş bölümüne nesib veya teşbib denir ve genellikle 15-20 beyit arasında olur. Bu bölümde, şair bir sevgiliyi, doğayı veya bir olayı betimler. Eğer konu aşk ise “nesib”, farklı bir konu işleniyorsa “teşbib” adını alır. Kasidenin bu bölümü, şairin yeteneğini sergilediği en estetik ve derin bölümdür. Örneğin, Bakî’nin Kaside-i Bahariyye adlı eserinde baharın güzellikleri, bu bölümde büyük bir zarafetle betimlenmiştir:

Nesib örneği: “Baharın nefesi, Hz. İsa gibi can verdi, çiçekler uyanarak gözlerini açtı.
Dünya yeniden canlandı, bitkiler hayata kavuştu.”

Bu beyitler, baharın gelişiyle doğanın yeniden canlanmasını, metaforik bir dille anlatır.

Tegazzül

Kasidenin içindeki gazel bölümü olan tegazzül, genellikle nesib ya da medhiyeden sonra gelir. Her kasidede tegazzül bulunmaz, ancak bu bölüm kasideye ayrı bir ahenk katar. Şair, burada aşk, hasret veya farklı duygusal temalara değinebilir.

Girizgâh

Girizgâh bölümü, şairin methiyeye geçiş yaptığını haber veren kısa bir bölümdür. Bu bölüm genellikle 1-2 beyit sürer ve övülecek kişinin konuya dahil edileceğini haber verir. Girizgâhın etkileyici olması, kasidenin akıcılığı açısından önemlidir.

Medhiye (Maksad)

Kasidenin merkezi ve en önemli bölümü medhiyedir. Şair, burada övülen kişiyi (memduh) sanatının bütün inceliklerini kullanarak över. Nef’i ve Fuzuli, bu tür methiyelerle ünlüdür. Bu bölüm, kasidenin ana amacı olan övgünün yapıldığı yerdir.

Medhiye örneği: “Ey cömert ve adaletli vezir, senin yüceliğin gökler kadar erişilmez, kutlu gölgen her yere şifa dağıtıyor.”

Bu beyitlerde şair, övgü konusu olan kişiyi göklere çıkarır, gücünü ve merhametini anlatır.

Fahriye

Şairin kendini övdüğü fahriye bölümü, kasidenin kişisel bir boyut kazandığı yerdir. Şair, burada kendi sanat gücünü, yeteneğini ve bilgisini dile getirir. Fahriye, şairin kendine olan güvenini ve yeteneklerini vurguladığı birkaç beyitten oluşur.

Fahriye örneği: “Eğer binlerce bülbül gelirse, ben onların hepsinden üstünüm, övgüde ben tek başıma galibim.”

Dua

Kasidenin son bölümünde, şair, Allah’a ve övdüğü kişiye dualarda bulunur. Burada, şairin hem kendisi hem de övdüğü kişi için iyi dilekleri sıralanır. Dua bölümü, kasidenin kapanışıdır ve kasidenin amacına ulaşmasını sağlar.

Dua örneği: “Bahtın hep gülsün, gül gibi parlak olsun, hayatın laleler gibi rengarenk ve huzurlu geçsin.”

Kaside Türleri

Konularına Göre Kaside Türleri

Tevhid: Allah’ın varlığı ve birliği üzerine yazılan kasideler.
Münacaât: Allah’a yalvarmak amacıyla kaleme alınan kasideler.
Nât: Hz. Peygamber ve diğer İslam büyüklerini övmek için yazılan kasideler. Örneğin, Fuzuli’nin Su Kasidesi.
4- Cülûsiyye: Padişahın Tahta Çıkışını Onurlandıran Kasideler

Padişahın tahtı devraldığı anı kutlamak amacıyla kaleme alınan bu kasideler, onun yüceliğini ve gücünü simgeler.

5- Hiciv: Eleştiri Yüklü Kasideler

Bu tür kasideler, bir şahsı veya toplumu eleştirmek amacıyla yazılır. Hicivler, iğneleyici bir dille yapılan eleştirilerin şiirsel bir ifadesidir.

6- Mersiye: Ölenlerin Ardından Yazılan Kasideler

Bir kişinin ölümünün ardından yazılan mersiye, üzüntü ve kaybın derin duygularını ifade eden bir türdür.

7- Medhiye: Büyükleri ve Önemli Kişileri Öven Kasideler

Bir devlet adamını ya da önemli bir şahsiyeti övmek amacıyla yazılan medhiyeler, onların başarılarını ve erdemlerini yüceltir.

Rediflerine Göre Kaside Türleri

Kaside, bazen rediflerine göre adlandırılır. Örneğin, Ahmed Paşa’nın “Güneş Kasidesi” ya da Fuzuli’nin “Su Kasidesi” rediflerinden esinlenmiştir.

Kafiyelerine Göre Kaside Türleri

Kafiyeyi oluşturan asıl harfe göre kasideler adlandırılır. Örneğin, kafiye “r” harfi ile bitiyorsa kaside-i râ’iyye, “mim” harfiyle bitiyorsa kaside-i mimiyye, “nun” harfiyle bitiyorsa kaside-i nuniyye olarak adlandırılır.

Örnek: Kaside-i Bahariyye

yüzyılın önde gelen şairlerinden Bakî, bu kasideyi Sadrazam Semiz Ali Paşa’ya sunmuştur. Kasidenin nesib bölümünde baharın betimlenmesi yapıldığı için “Kaside-i Bahariyye”, kafiye “r” harfi ile bittiği için “Kaside-i Râ’iyye” olarak adlandırılmıştır.

Nesib veya Teşbib

Baharın can veren nefesi yine İsa gibi diriliş getirdi; çiçekler varlık sahnesine gözlerini açtı.
Yeryüzü yeniden can buldu, bitkilere hayat bahşedildi; servi ve çınar gibi güçlü ağaçlar kendi iradeleriyle harekete geçer gibiydiler.

Girizgah

Taze gül, Paşa’nın yüce kapısının önündeki toprağa serpmek için eteğini inci ve mücevherlerle doldurdu.

Medhiye

Hem kılıcı hem kalemi ustalıkla kullanan, Cem gibi azametli ve Cemşid gibi vakur olan Paşa.
Onun yüceliğine kimse ulaşamaz, düşüncelerin ağırlığına boyun eğdirilemez, onun yüksek mertebesi semalara kadar uzanır. Ali Paşa’nın gölgesi, hüma kuşu gibi kutsaldır.

Tegazzül

Bahar, senin gelişini beklediği için yoluna ne kadar güzellik saçtı; gül bahçesine gül gibi yüzünü göstermeye gelir misin?
Çiğ tanesi, senin parlak dişlerini kıskandığı için kendini hançerin üzerine atıp feda etti; susam yaprağının üstünde bu çiği görenler, onun orada kalıcı olduğunu zannettiler.

Tâc Beyit

Ey yüce ve adaletli vezir, Bakî kulunu cür’a gibi yerde bırakma, ona el uzat ve yardım et.

Fahriyye

Eğer binlerce bülbül güzel sesleriyle senin övgü bahçende yarışmaya kalksa bile, Bakî onları geride bırakır ve övme işinde tek başına galip gelir.

Duâ

Ovalar lalelerle süslenirken, sarıklar güllerle bezendiği gibi; çiğ taneleri lalelere düştükçe ve bülbüller güllere olan çılgın aşklarını sürdürdükçe, senin talihin de gül gibi gülsün, içki kadehin lale gibi mücevherlerle süslensin.

Bu yeniden yazımda, Bakî’nin ustalığını ve Paşa’nın büyüklüğünü ön plana çıkararak, kasidenin derinliğini ve duygusallığını artırdık. Kaside-i Bahariyye, hem baharı hem de Paşa’nın yüceliğini şiirsel bir dille anlatan müthiş bir eser olarak karşımıza çıkıyor.