Karşıtlık İlişkisi

Karşıtlık İlişkisi: Tanım ve Örnekler

Karşıtlık ilişkisi, birbirine zıt veya çelişen yargıların bulunduğu cümlelerde kendini gösterir. Bu tür cümlelerde iki durum ya da iki yargı arasındaki zıtlık ortaya konur. Başka bir deyişle, karşıtlık ilişkisi, başkalarının dilek, istek veya emirlerine ters düşme durumunu ifade eder. Bu tür ilişkiler genellikle çeşitli bağlaçlar aracılığıyla belirtilir.

Karşıtlık ilişkisinde, kelimelerden çok cümlenin tamamına odaklanmak önemlidir. Karşıtlık ilişkisi olan cümleler, genellikle benzer ifadeleri taşır. Farklılık, yazarın konuyu işleyiş biçimi ve konuya bakış açısıyla ilgilidir. Karşıtlık ilişkisi, cümlelerde genellikle ama, fakat, yalnız, ancak gibi bağlaçlarla ifade edilir.

Karşıtlık İlişkisi ile İlgili Açıklamalı Örnek Cümleler

Örnek 1

Ahmet takdir almak için çaba göstermiş, ancak yeterince çalışamadığı için bu hedefini gerçekleştirememiştir.

Bu cümlede, Ahmet’in “takdir almak” istemesi olumlu bir yargı iken, “yeterince çalışamaması” başarısızlık . İki zıt yargı arasındaki ilişki “ancak” bağlacıyla vurgulanmıştır.

Örnek 2

Yeteneği yüksek bir futbolcu olmasına rağmen, ancak yeterince antrenman yapmıyor.

Bu cümlede, kişinin “yetenekli olması” olumlu bir durum olarak öne çıkarken, “yeterince antrenman yapmaması” olumsuz bir durumdur. İki zıt durum arasındaki ilişki “ancak” bağlacıyla ifade edilmiştir.

Örnek 3

Şair, İstanbul’u şiirlerinde yaşatmayı amaçlamış, fakat üslubu bu amacına ulaşmasını engellemiştir.

Burada, “İstanbul’u dizelerde yaşatmak” olumlu bir niyeti temsil ederken, “üslubun” bu amaca ulaşmasını engellemesi olumsuz bir durumdur. Karşıtlık ilişkisi “fakat” bağlacıyla ortaya konmuştur.

Örnek 4

Zeki bir insan olmasına rağmen, ancak davranışları aptalca.

Bu cümlede, “zeki olmak” olumlu bir nitelik iken, “aptalca davranışlar” olumsuz bir özelliktir. İki zıt özellik arasındaki ilişki “ancak” bağlacıyla ifade edilmiştir.

Örnek 5

Konuyu en ince ayrıntısına kadar tasvir etmiş olmasına rağmen, ağdalı dili esere olumsuz bir etki yapmıştır.

Konuyu tasvirdeki başarı olumlu bir nitelikken, “ağdalı dil” olumsuz bir özelliktir. Karşıtlık ilişkisi, “ancak” bağlacıyla belirtilmiştir.

Not: Karşıtlık ilişkisi bazen iki bağımsız cümle şeklinde de karşımıza çıkabilir.

Örnek 1

İyilik yap denize at. / Merhametten maraz doğar.

İlk cümlede “iyiliğin” önemli olduğu ve teşvik edilmesi gerektiği ifade edilirken, ikinci cümlede “iyiliğin” kötülük getireceği düşüncesi vurgulanmaktadır.

Örnek 2

Borç yiğidin kamçısıdır. / Borç yiyen kesesinden yer.

Birinci cümlede “borçlanma” teşvik edilirken, ikinci cümlede “borçlanmanın” zararlı bir şey olduğu düşüncesi işlenmiştir. İki zıt yargı arasındaki ilişki karşıtlık olarak ifade edilmiştir.

Örnek 3

Beş parmağın beşi birbirine benzemez. / Anasına bak kızını al, kenarına bak bezini al.

İlk cümlede genelleme reddedilirken, ikinci cümlede genelleme yapılmıştır. Bu iki cümle arasında karşıtlık ilişkisi mevcuttur.

Örnek 4

İyiliğin sonu kötülüktür. / İyilik yap denize at balık bilmezse Hâlık bilir.

Birinci cümlede “iyilik yapmanın” tavsiye edilmediği ifade edilirken, ikinci cümlede “iyilik yapmanın” teşvik edildiği görülmektedir. Bu durum karşıtlık ilişkisini doğurur.

Örnek 5

Fazla mal göz çıkarmaz. / Azıcık aşım ağrısız başım.

Birinci cümlede “hırs” ve “aç gözlülük” anlamları öne çıkarken, ikinci cümlede “kanaat” ve “yetinme” kavramları vurgulanır. İki farklı yargı arasında karşıtlık ilişkisi mevcuttur.

Örnek 6

Söz gümüşse sükût altındır. / Sükût ikrardan gelir.

İlk cümlede “konuşmanın” fazileti vurgulanırken, ikinci cümlede “susmanın” fazileti öne çıkar. Bu iki cümledeki karşıtlık, farklı kavramları ifade eder.

Örnek 7

Öfke baldan tatlıdır. / Öfkeyle kalkan zararla oturur.

İlk cümlede “öfkenin” olumlu bir şey olduğu ifade edilirken, ikinci cümlede “öfkenin” pişmanlık ve zarar getireceği düşünülür. İki zıt düşünce arasındaki ilişki karşıtlık ilişkisini oluşturur.

Not: Karşıtlık ilişkisi, zıt anlamlı sözcüklerden çok, zıt anlamlı yargılarla ifade edilir.