Halk Hikayesi Nedir?

Halk Hikayesi Nedir?

Gerçek ya da gerçekliğe yakın olayların anlatıldığı, genellikle aşk ve kahramanlık temalarına dayanan, kuşaktan kuşağa sözlü olarak aktarılan öykülere halk hikayesi denir. Halk hikayeleri, hikaye türünün en eski örneklerini temsil eder ve destanlardan modern hikayeye geçişi sağlayan metinler olarak kabul edilir.

Halk Hikayelerinin Özellikleri

1. Sevgi ve Kahramanlık Temaları: Halk hikayeleri genellikle sevgi ve kahramanlık konularını işler. Konuları genellikle aşk ve kahramanlık olarak iki gruba ayrılır; aşk temalı olanlar daha çok öne çıkar. Bunun yanı sıra, dini temalar da zaman zaman işlenir.
2. Sözlü Gelenekten Yazılıya Geçiş: XV. yüzyıldan itibaren destanların yerini almış ve sözlü gelenekle yaşamaya devam etmiştir. Halk hikayeleri, gerçek yaşamla uyumlu kişiler ve olaylarla şekillendirilmiştir.
3. Nazım ve Nesir Karışımı: Halk hikayelerinde nazım ve nesir karışımı bir anlatım kullanılır. Zamanla yazılı metinlerle yaygınlaşmış ve oldukça uzun metinler halini almıştır, bu özellikleriyle romanlara benzerlik gösterir.
4. Kurmaca Unsurlar: Halk hikayeleri kurmaca özellikler taşır ve dil, genellikle şiirsel bir işlevde kullanılır. Anlatıcı, her şeyi bilen bir bakış açısına sahip olup, ilahi bakış açısıyla anlatım esastır.
5. Sözlü Anonim Ürünler: Gerçek ya da hayali olayların farklı anlatımlarla oluşturulmuş sözlü anonim ürünlerdir. Bu hikayeler zamanla yazıya geçirilmiş ve açık, anlaşılır bir dil kullanılmıştır.
6. Dede Korkut Hikayeleri: Türk edebiyatında halk hikayelerinin ilk örneklerini Dede Korkut Hikayeleri oluşturur. Dede Korkut Hikayeleri, destanlardan halk hikayeciliğine geçişin bir ürünü olarak kabul edilir.
7. Saz Şairlerinin Rolü: Halk hikayelerinin gelişmesinde ve yaygınlaşmasında saz şairlerinin büyük rolü vardır. Bu âşık ve ozanlar, hikayeleri Anadolu coğrafyasına yayarak halkın belleğinde kalmasını sağlamışlardır.
8. Dini İçerikli Hikayeler: Dini içerikli halk hikayelerinde kerametler ön plandadır. Halk hikayeleri, ortaya çıktıkları dönemin sosyal, kültürel ve siyasal özelliklerini yansıtır.
9. Anlatıcılar: Halk hikayelerinin anlatıcıları, ozan ya da âşık olarak bilinen saz şairleridir. Bu âşıklar, hikayeleri şehir şehir dolaşarak anlatmışlardır. Halk hikayeleri destanların zamanla biçim ve öz değiştirerek oluşmuştur.
10. Olağanüstülük ve Gerçeklik: Halk hikayelerinde olağanüstü durumlar sınırlı olup, olaylar ve kişiler gerçeğe oldukça yakındır. Kalıplaşmış ifadeler içeren halk hikayeleri, farklı bir anlatım ve üsluba sahiptir.
11. Günümüzdeki Fonksiyonu: Eskiden uzun kış gecelerinde köy odalarında ya da Ramazan gecelerinde anlatılan halk hikayelerinin, günümüzdeki fonksiyonu kalmamıştır. Halk hikayelerinin sonu genellikle mutlu bir sonla biter ve manzum yerler çoğunlukla saz eşliğinde dile getirilir.
12. Örnekler ve Kahramanlar: Halk hikayelerinde kahramanların en büyük yardımcısı Hz. Hızır‘dır. Ayrıca, kahramanlar bazen bade içerek ya da ilk gördüklerinde âşık olurlar. Hikayeleri anlatan âşıklara ise “kısa-han” denir. Örnekler arasında Emrah ile Selvihan, Ferhat ile Şirin, Kerem ile Aslı gibi aşk konulu hikayeler ve Köroğlu, Battal Gazi gibi kahramanlık konulu hikayeler bulunur.

Halk Hikayeleri Konuları Bakımından Üç Grupta İncelenir:

1. Aşk Hikayeleri: Birbirlerini çok seven ancak çeşitli engeller nedeniyle kavuşamayan âşıkların öyküleridir. Aşk teması işlenir ve genellikle bir kötü kahraman, âşıkların kavuşmasını engeller.Örnekler: Kerem ile Aslı, Leyla ile Mecnun, Tahir ile Zühre, Emrah ile Selvihan, Arzu ile Kamber, Elif ile Mahmut gibi hikayeler.
2. Kahramanlık Hikayeleri: Kahramanlık temasını işleyen hikayelerdir. Bu türde, kahramanlar genellikle büyük mücadeleler verir ve bazen dini temalar da içerir.Örnekler: Danişment Gazi, Hayber Kalesi, Hz. Ali gibi hikayeler.

Halk Hikayelerinin Kaynakları:

• Türk Kaynaklı Hikayeler: Dede Korkut, Kerem ile Aslı, Ercişli Emrah ile Selvihan, Âşık Garip gibi eserler.
• Arap Kaynaklı Hikayeler: Yusuf ile Züleyha, Leyla ile Mecnun gibi eserler.
• Hint-İran Kaynaklı Hikayeler: Kelile ve Dimne, Ferhat ile Şirin gibi eserler.

Türk Halk Hikayelerinde Bölümler:

1. Fasıl: Dinleyicinin hazır hale getirildiği ve âşık olan kişinin ustalığını sergilediği bölümdür.
2. Döşeme: Hikayenin geçtiği yer, zaman ve kahramanların tanıtıldığı bölümdür. Döşeme kısmında kalıplaşmış ifadeler yer alır.
3. Hikayenin Asıl Konusu: Âşığın sevgiliye ulaşma yolunda çektiği sıkıntıların anlatıldığı bölümdür. Aşk hikayelerinde, âşığın sevgilisine kavuşmak için çektiği sıkıntılar; dini ve destanî hikayelerde ise din ve kahramanlık konuları öne çıkar.
4. Sonuç ve Dua: Hikayelerin çoğunlukla mutlu bir sonla bittiği bölümdür. Sevgililer genellikle kavuşamaz ve dua edilir.
5. Efsane: Âşıkların kavuşamadığı hikayelerde, diğer dünyada birbirlerine kavuşacaklarına inanılan bölümdür.

Halk Hikayeleri ile İlgili Örnekler

Örnek 1: Ferhat ile Şirin

Evvel zaman içinde bir padişahın Mehmene Banu isminde ve adını Şirin koyduğu bir kızı vardı. Şirin’in güzelliği dillere destan olduğu için padişah, onun için büyük bir köşk yaptırmak istedi. Köşkün süslemeleri için Bihzad isminde ünlü bir nakkaşla anlaşılır. Nakkaşın Ferhat isminde bir oğlu vardır ve babasıyla birlikte köşkü süslemeye başlarlar.

Şirin ve Ferhat arasında bir aşk başlar. Şirin’in dadısı bu aşkı fark eder ve Mehmene Banu, bir gün köşk için su taşıyan bir subaşıya ihtiyaç olduğunu duyurur. Suyu getirecek kişinin her istediğini yapacağını söyler. Ferhat, bunu kabul eder ve işe koyulur. Dağı kırk günde deler ve suyu getirir. Ancak Mehmene Banu, Ferhat’ı zindana atar. Ferhat, dağda bir mağara bulur ve orada yaşamaya başlar. Şirin’i göremediği için acı çeker.

Zamanla Şirin’i görmek için Ermenistan’a, yani Şirin’in yaşadığı şehre gider. Şirin, bir rüyasında Ferhat’ın bir taş üzerinde oturduğunu görüp bayılır. Ferhat, üzülerek kıyafetlerini yırtar ve çıplak kalır. Babası Ferhat’ı hayvanlarla dolu bir mağarada bulur. Ferhat’ın durumunu duyan Hürmüz Şah savaşı başlatır ve Mehmene Banu’yu yener. Mehmene Banu, Şirin’i kaçırır ve Ferhat’ın öldüğünü söyler. Ferhat, son bir hamleyle kendini ölüme teslim eder.

Şirin, Ferhat’ın ölümüne inanmaz. Ferhat’ın cenazesine gidip hançeriyle taşları deler ve onu çıkarır. Sonunda, birbirine kavuşurlar.

Örnek 2: Kerem ile Aslı

Bir zamanlar, Kerem adında bir genç vardı. Kerem, güzel bir Aslı’ya âşık olur. Aslı’nın babası, kızını Kerem’le evlendirmeyi kabul etmez. Kerem, Aslı’yı kaçırmak için dağları aşar. Kerem, Aslı’yı kaçırır, ancak bir grup kötü insan, Kerem’i yakalar. Kerem, Aslı’nın hatırı için ölümüne kadar savaşır. Aslı, Kerem’in sevgi ve cesaretini takdir eder ve sonunda ona kavuşur. Bu hikaye, aşk ve kahramanlık temasını işler.

Halk hikayeleri, anlatıcıları ve içerikleriyle, toplumsal değerlerin ve kültürel mirasın önemli bir parçası olarak kabul edilir. Hem eğlendirici hem de öğretici yönleriyle halk hikayeleri, halkın ortak belleğinde iz bırakmıştır.