Haber (Bildirme) Kipleri Örneklerle Detaylı Açıklama

Fiillerde Kip: Anlam ve Zaman Özelliklerine Göre Fiil Çeşitleri

Fiillerde kip, bir fiilin zaman ve anlam özelliklerine göre aldığı eklerle farklı biçimlere girmesine verilen isimdir. Fiil kök veya gövdelerine eklenen kip ekleri, fiilin hangi zaman diliminde gerçekleştiğini veya fiilin anlamını belirtir. Kipler, genel olarak iki ana gruba ayrılır: haber kipleri ve dilek kipleri. Burada haber kiplerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

1. Görülen (Bilinen, -di’li) Geçmiş Zaman

Görülen geçmiş zaman kipinde, fiil eylemi konuşulmadan önce gerçekleşmiştir ve bu fiil, anlatıcı tarafından gözlemlenmiştir. Bu kipte fiil kök veya gövdesine -di/-dı/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü ekleri eklenir.

Örnekler:

• Ahmet yemeği hazırladı.
  Bu cümlede “hazırladı” fiili, Ahmet’in yemeği konuşmadan önce hazırladığını ifade eder. Yani, eylem görülmüş veya bilinmiştir.
• Ayşe mektubu yazdı.
  Burada “yazdı” fiili, Ayşe’nin mektubu yazdığı, yani bu olayın gözlemlendiği .

Görülen geçmiş zaman kipinin örnekleri, öznenin eylemi gözlemlemiş olduğunu gösterir.

2. Duyulan (Öğrenilen, -miş’li) Geçmiş Zaman

Duyulan geçmiş zaman kipinde, fiil eylemi konuşulmadan önce gerçekleşmiş ancak anlatıcı bu eylemi gözlemlememiştir. Eylemin bilgi sahibi olduğu kişi tarafından başkasından öğrenildiğini veya duyulduğunu belirtir. Bu kipte fiil kök veya gövdesine -miş/-mış/-muş/-müş ekleri eklenir.

Örnekler:

• Deniz sinemaya gitmiş.
  Bu cümlede “gitmiş” fiili, Deniz’in sinemaya gitme eyleminin başkasından duyulduğunu ifade eder. Yani, eylem gözlemlenmemiştir.
• Seda yeni iş bulmuş.
  Burada “bulmuş” fiili, Seda’nın yeni iş bulduğu bilgisinin başkasından öğrenildiğini belirtir.

Duyulan geçmiş zaman kipinde, fiil, anlatıcının gözlemi dışında başkalarından edinilen bilgiye dayanır.

3. Şimdiki Zaman

Şimdiki zaman kipinde, fiil konuşulma anında gerçekleşmektedir. Fiil kök veya gövdesine -yor eki getirilir.

Örnekler:

• Murat film izliyor.
  Bu cümlede “izliyor” fiili, Murat’ın film izleme eylemini konuşulma esnasında gerçekleştirdiğini ifade eder.
• Zeynep resim yapıyor.
  Buradaki “yapıyor” fiili, Zeynep’in resim yapma eyleminin şu anda gerçekleştiğini gösterir.

Şimdiki zaman kipinde fiil, konuşma anında yapılan eylemi belirtir.

4. Gelecek Zaman

Gelecek zaman kipinde, fiil konuşulduktan sonra gerçekleşecek bir eylemi ifade eder. Fiil kök veya gövdesine -ecek/-acak ekleri eklenir.

Örnekler:

• Yarın hava güzel olacak.
  Burada “olacak” fiili, hava durumunun yarın gerçekleşeceğini belirtir.
• Daha sonra ödevi yapacağım.
  “Yapacağım” fiili, ödevin konuşma anından sonra yapılacağını ifade eder.

Gelecek zaman kipinde, fiil gelecekteki bir eylemi gösterir.

5. Geniş Zaman

Geniş zaman kipinde, fiil her zaman yapılan, yapılmakta olan veya yapılacak olan bir eylemi ifade eder. Fiil kök veya gövdesine -r eki getirilir.

Örnekler:

• Her hafta spor yaparım.
  Bu cümlede “yaparım” fiili, her hafta tekrarlanan bir eylemi ifade eder. Yani, geniş zaman kipindedir.
• Gündüzleri yürüyüş yapar.
  Buradaki “yapar” fiili, gündüzleri düzenli olarak gerçekleştirilen bir eylemi belirtir.

Geniş zaman kipinde, fiil genellikle düzenli olarak yapılan eylemleri veya genel doğruları anlatır.