Göktürk Yazıtları, MS 720-735 yılları arasında yazılmış olan, Türk dilinin ve tarihinin bilinen en eski edebi belgeleridir. “Ebedi, sonsuz taş” anlamına gelen Bengü Taşlar adıyla da anılırlar.
Bu eserler, Göktürklerin ünlü hükümdarı Bilge Kağan dönemine aittir ve Kültigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk adına dikilmiş taşlardan oluşur. Bu anıtların çevresinde sadece dikilitaşlar değil, aynı zamanda yüzlerce heykel, balbal, taş yollar, su kanalları, kaplumbağa heykelleri ve sunak taşları da bulunmaktadır.
Yazıtlarda, Göktürklerin bağımsızlık mücadelesinde Çinlilerle yaptıkları savaşlar, bu savaşların ardından devleti yeniden nasıl kurdukları anlatılmaktadır. Türk milletine birlik ve beraberlik içerisinde yaşamaları gerektiği vurgulanmaktadır.
Göktürk Yazıtları (Orhun Abideleri) Özellikleri
En Eski Türkçe Kaynağı: Göktürk Yazıtları, Türkçenin bilinen ilk yazılı belgeleridir.
Tarihi Bilgiler: Abideler, Türk tarihi ve toplum yaşamı hakkında önemli bilgiler sunar.
Milli Alfabe: Türkler tarafından oluşturulmuş bir alfabedir.
Yazım Biçimi: Metinler yukarıdan aşağıya ve sağdan sola doğru yazılmıştır.
Alfabe: Göktürk alfabesi 38 harften oluşur; 25 sessiz, 4 sesli ve 9 birleşik harf bulunur.
Sözcük Ayırma: Genellikle iki nokta ile sözcükler ayrılmıştır.
Dil Özelliği: Göktürk Yazıtları, yabancı etkilerden uzak, arı bir Türkçe ile yazılmıştır.
Edebi Dil: Anıtlarda aliterasyon, benzetmeler, atasözleri ve deyimler gibi edebi unsurlar kullanılmıştır.
Çift Dilli Yazıtlar: Taşların bir yüzünde Çince, diğer yüzlerinde ise Göktürk alfabesiyle yazılar bulunmaktadır.
Tarih Işığı: Doğu Göktürklerin tarihine ışık tutmaktadır.
İlk Türkçe Metin: “Türk” kelimesinin geçtiği ilk Türkçe metin olma özelliği taşımaktadır.
Öz Eleştiri: Yazıtlar öz eleştiri niteliğindedir.
Edebiyat Türleri: Söylev, anı ve tarih türlerinin ilk örneklerini içerir.
Şiirsel Anlatım: Yazıtlar, düzyazı şeklinde şiirsel bir anlatımla oluşturulmuştur.
Din ve Din Dışı Konular: Hem dini hem de din dışı konuları işlemektedir.
Geçmişe Dönüş: II. Göktürk devleti döneminde dikilmiş olmasına rağmen yazıtlarda I. Göktürk devletinin tarihi anlatılmaktadır.
Önemli Anıtlar: Orhun Nehri kıyısında birçok dikili taş bulunsa da üç tanesi oldukça önemlidir.
Yazar: Kitabelerin yazarı Yollug Tigin’dir.
Çözüm: 1893 yılında Danimarkalı Thomsen anıtların yazısını çözmüş, Alman bilgini Radloff ise yazıtların çevirisini yaparak dünyaya tanıtmıştır.
Coğrafi Konum: Göktürk Yazıtları, günümüzde Moğolistan sınırları içinde yer almaktadır.
Önemli Anıtlar
1. Tonyukuk Anıtı (MS 720-725)
Tarih: 731’de yazılıp dikilmiştir.
Yazar: Bilge Tonyukuk.
İçerik: Tarih ve anı özellikleri taşır. Sade bir dil kullanılmıştır. Çince ile Türkçe arasında, Çinlilerle yapılan savaşlar ve Türk milletinin bağımsızlık mücadelesi anlatılmaktadır. Bilge Tonyukuk’un savaşlardaki yetenekleri vurgulanmıştır.
2. Kültigin Anıtı (MS 732)
Yazar: Yollug Tigin.
İçerik: Söylev özellikleri taşır. Bilge Kağan’ın ağzından devrin tarihi, Kültigin’in kahramanlıkları, ölümü ve cenaze töreni anlatılmaktadır.
3. Bilge Kağan Anıtı (MS 735)
Yazar: Yolluğ Tigin.
İçerik: Bilge Kağan öldükten sonra onun anısına dikilmiştir. Kültigin Anıtı ile benzer içerik ve türe sahiptir.
Göktürk Yazıtları (Orhun Abideleri) Örnekleri
Örnek 1
Türk milleti, tokluğun kıymetini bilmezsin. Acıksan tokluk düşünmezsin. Bir doysan açlığı düşünmezsin. Öyle olduğun için seni beslemiş olan kağanının sözünü almadan her yere gittin. Hep orda mahvoldun, yok edildin.
Örnek 2
Dokuz Oğuz beyleri, milleti! Bu sözümü iyice işit, adamakıllı dinle: Doğuda gün doğusuna, güneyde gün ortasına, batıda gün batısına, kuzeyde gece ortasına kadar, içindeki millet hep bana tabidir. Bunca milleti hep düzene soktum. O şimdi kötü değildir. Türk kağanı Ötüken ormanında otursa ilde sıkıntı yoktur.
Örnek 3: Eski Türkçe
Üze kök teŋri asra yagız yer kılıntukda ekin ara kişi oglı kılınmış kişi oglınta üze eçüm apam bumın kagan iştemi kagan olurmuş.
Örnek 3: Türkiye Türkçesi
Üstte mavi gök, altta yağız yer yaratıldığında, ikisinin arasında insanoğulları yaratılmış. İnsanoğullarının üzerine atalarım dedelerim Bumin Hakan İstemi Hakan tahta oturmuş.
Göktürk Yazıtları, Türk tarihi ve kültürü açısından son derece önemli belgeler olup, dilin gelişiminde ve Türk kimliğinin oluşmasında büyük bir rol oynamıştır. Bu yazıtlar, yalnızca edebi bir değer taşımakla kalmaz, aynı zamanda Türk milletinin tarihi mücadelesini ve değerlerini de gözler önüne serer.
Web sitemizde size en iyi deneyimi sunabilmemiz için çerezleri kullanıyoruz. Bu siteyi kullanmaya devam ederseniz, bunu kabul ettiğinizi varsayarız.TamamHayırGizlilik politikası
