Fiillerde Kip ve Zaman Örnekli Anlatım

Fiiller, zaman bakımından iki ana kategoriye ayrılır:

1. Basit Zamanlı Fiiller

Bu tür fiiller, yalnızca bir haber veya dilek kipi ile çekimlenmiş olan fiillerdir. Basit zamanlı fiiller, sadece tek bir kip ekini alarak oluşturulurlar.

Örnekler:

• Öğrenciler derslerine düzenli olarak çalışmıştır.
• Siz eve ne zaman döneceksiniz?
• Şu anda biz sizi bekliyoruz.
• Yarın size geleceğiz.
• Her sabah koşuya çıkıyorum.
• Okula zamanında varmalısın.
• Soruları birlikte gözden geçirelim.
• Keşke zamanında burada olsaydınız.
• Lütfen hemen yerinize oturun.

2. Bileşik Zamanlı Fiiller

Bileşik zamanlı fiiller, birden fazla kip eki alarak oluşan eylemlerdir. Bu fiiller, basit zamanlı fiillere ek fiilin “-di, -miş, -ise” çekim eklerinin getirilmesiyle oluşturulur. Türkçede beş haber kipi ve dört dilek-şart kipi bulunur. Toplamda dokuz kip mevcuttur ve bunlar arasında iki tür bileşik zamanlı fiil oluşturulabilir.

A. Hikâye Birleşik Zaman

Bu tür fiiller, basit kipli fiillere ek fiilin “-idi” çekimini ekleyerek yapılır. Hikâye birleşik zamanlı fiiller, zaman eklerinin iki tane olduğu fiillerdir.

Örnekler:

• O, kitap yazmıştı: Yazmış idi / öğrenilen geçmiş zamanın hikâyesi
• Hava nasıl olacaktı? / Gelecek zamanın hikâyesi
• Gelecekte yazacağı kitaplardan bahsetti: Yazacak idi / Gelecek zamanın hikâyesi
• O, alışveriş yapmak istedi: Yaza idi / İstek kipinin hikâyesi
• Evin dekorasyonunu yapmadı: Yazsaydı / Şart kipinin hikâyesi
• Bu işin yapılması gerekiyordu: Yazmalı idi / Gereklilik kipinin hikâyesi

B. Rivayet Birleşik Zaman

Bu fiiller, basit kipli fiillere ek fiilin “-imiş” çekim ekini getirerek yapılır. Rivayet birleşik zamanlı fiillerde de iki tane kip veya zaman eki bulunur.

Örnekler:

• O, kitabı okuyormuş: Okuyor imiş / Şimdiki zamanın rivayeti
• Bir sonraki adımda ne yapacakmış: Yapacak imiş / Gelecek zamanın rivayeti
• O, bu durumu biliyormuş: Biliyor imiş / Öğrenilen geçmiş zamanın rivayeti
• Kitapları getirmedi: Getirmiş imiş / Öğrenilen geçmiş zamanın rivayeti
• Bu yemeği daha önce yemiş: Yemiş imiş / Öğrenilen geçmiş zamanın rivayeti
• Çalışmasını istiyormuş: İstiyormuş imiş / Gereklilik kipinin rivayeti

C. Şart Birleşik Zaman

Bu fiiller, basit kipli fiillere ek fiilin “-ise” çekimini ekleyerek yapılır. Şart birleşik zamanlı fiillerde, iki tane kip veya zaman ekinin kullanımı söz konusudur.

Örnekler:

• Eğer çalışıyorsa: Çalışıyor ise / Şimdiki zamanın şartı
• Dışarı çıkacaksa: Çıkacak ise / Gelecek zamanın şartı
• Eğer yazmışsa: Yazmış ise / Öğrenilen geçmiş zamanın şartı
• Kitapları bitirmişse: Bitirmiş ise / Öğrenilen geçmiş zamanın şartı
• Eğer düzenliyorsa: Düzenliyor ise / Geniş zamanın şartı
• Sözleri dinlemişse: Dinlemiş ise / Öğrenilen geçmiş zamanın şartı

Fiillerde Olumsuzluk

Bir fiilin olumsuz hale getirilmesi, fiil kök veya gövdesine kip eklerinden önce “-me, -ma” olumsuzluk eklerinin eklenmesiyle sağlanır.

Örnekler:

• O, ödevini tamamladı: Tamamlamadı
• Bu hafta sonu dışarı çıkmam gerekmiyor: Çıkmamalı

Fiil Kiplerinde Anlam Kayması

Kiplerin kendi zaman anlamından farklı olarak başka bir zamanın yerine kullanılması anlam kayması olarak adlandırılır. Bu tür fiillerde kip veya zaman ekleri, farklı bir kipin işlevini üstlenir.

Örnekler:

• Her hafta düzenli olarak egzersiz yapıyorum. (Yapıyorum)
• Bugünden itibaren daha sık görüşeceğiz. (Görüşeceğiz)
• Biraz sonra söylediklerinizi uygulayacağım. (Uygulayacağım)
• Her zaman eve geç geliyorsun. (Gelirsin)
• Her hafta burada komşular bir araya geliyor. (Bir araya gelirler)
• Her sabah bu masada ders çalışıyorum. (Çalışıyorum)
• Nasreddin Hoca bir gün misafirliğe gitmiş. (Gitmiş)
• Adam bir bakar ki arabası yerinde değil. (Bakmış)
• Biraz sabır, birazdan hareket ederiz. (Edeceğiz)
• Söylediklerinizi yazalım, yapalım. (Yapacağız)