Fiiller

Fiil (Eylem), bir işin, oluşun ya da durumun bildiren kelimelerdir. Türkçe dilbilgisinde temel ögelerden biri olan fiiller, cümleye hareket ve dinamizm katar. Fiiller, farklı zamanlarda, farklı kişiler tarafından gerçekleştirilebilir ve bu durumlar fiillerin çekimlenmesiyle ifade edilir.

Fiillerin Özellikleri:

• Çekimli Olmaları: Fiiller, zaman, kip, kişi ve sayı eklerini alarak çekimlenebilirler. Bu sayede eylemin ne zaman, kim tarafından ve nasıl gerçekleştirildiği belirtilir.
• Yüklem Olmaları: Fiiller, cümlede yüklem görevinde bulunurlar. Yani, cümlenin temel anlamını oluşturan ve özne hakkında bilgi veren öğedirler.
• Anlam ve Yapılarına Göre Çeşitleri Olması: Fiiller, anlamlarına göre iş, oluş ve durum bildiren fiiller olarak; yapılarına göre ise basit, türemiş ve birleşik fiiller olarak sınıflandırılırlar.

Fiil (Eylem) Çeşitleri:

1. Anlamlarına Göre Fiiller:

• İş (Kılış) Fiilleri: Öznenin kendi isteğiyle yaptığı hareketleri bildirir.
  • Örnek: yürümek, koşmak, yemek, içmek, yazmak, okumak
• Oluş Fiilleri: Öznenin kendi isteği dışında gerçekleşen olayları veya değişmeleri bildirir.
  • Örnek: büyümek, yaşlanmak, solmak, sararmak, doğmak, ölmek
• Durum Fiilleri: Öznenin içinde bulunduğu durumu veya özelliği bildirir.
  • Örnek: durmak, oturmak, uyumak, gülmek, ağlamak, bilmek, sevmek

2. Yapılarına Göre Fiiller:

• Basit Fiiller: Kök halinde bulunan ve herhangi bir ek almamış fiillerdir.
  • Örnek: gel, git, gör, oku, yaz
• Türemiş Fiiller: Köklerine yapım eki alarak oluşmuş fiillerdir.
  • Örnek: oku+mak, yaz+dır+mak, gül+ümse+mek
• Birleşik Fiiller: İki veya daha fazla kelimenin bir araya gelerek oluşturduğu fiillerdir.
  • Örnek: vazgeçmek, başvurmak, görüşmek, alışveriş yapmak

Fiillerde Çekim:

Fiiller, kip ve kişi ekleri alarak çekimlenir. Kipler, eylemin zamanını, gerçekleşme durumunu ve konuşmacının bakış açısını belirtir. Kişi ekleri ise eylemi gerçekleştiren kişiyi belirtir.

Kipler:

• Haber Kipleri:
  • Geniş Zaman: Her zaman yapılan veya sürekliliği olan eylemleri ifade eder. (Örnek: Her gün kitap okurum.)
  • Şimdiki Zaman: Konuşma anında devam eden eylemleri ifade eder. (Örnek: Şu an kitap okuyorum.)
  • Gelecek Zaman: Gelecekte yapılacak eylemleri ifade eder. (Örnek: Yarın kitap okuyacağım.)
  • Geçmiş Zaman: Geçmişte yapılan eylemleri ifade eder. (Örnek: Dün kitap okudum.)
• Dilek Kipleri:
  • Gereklilik Kipi: Yapılması gereken eylemleri ifade eder. (Örnek: Kitap okumalısın.)
  • İstek Kipi: Yapılmasını arzu edilen eylemleri ifade eder. (Örnek: Kitap okumak istiyorum.)
  • Emir Kipi: Birine emir veya rica yoluyla yapmasını istediğimiz eylemleri ifade eder. (Örnek: Kitabı oku!)
• Şart Kipi: Bir eylemin gerçekleşmesi için gerekli olan koşulu ifade eder. (Örnek: Kitap okursan başarılı olursun.)

Kişi Ekleri:

• 1. Tekil Kişi: -im, -m (Örnek: Ben okurum.)
• 2. Tekil Kişi: -sin, -n (Örnek: Sen okursun.)
• 3. Tekil Kişi: – (Örnek: O okur.)
• 1. Çoğul Kişi: -iz, -k, -z (Örnek: Biz okuruz.)
• 2. Çoğul Kişi: -siniz, -niz (Örnek: Siz okursunuz.)
• 3. Çoğul Kişi: -ler (Örnek: Onlar okurlar.)

Fiillerle İlgili Diğer Konular:

• Fiilimsiler (Ortaç, Ulaç, İsim-Fiil): Fiillerden türeyen ancak yüklem olmayan kelimelerdir.
• Ek Fiil: İsim soylu sözcüklere veya basit zamanlı fiillere gelerek onları yüklem yapan veya birleşik zamanlı fiile dönüştüren fiillerdir.
• Yardımcı Fiiller: Anlamları zayıflamış ve başka fiillerle birlikte kullanılan fiillerdir.