Fiilimsi

Fiilimsi: Fiilden türeyip, fiilimsi eki alarak cümlede isim, sıfat ve zarf görevinde kullanılan kelime türleridir. Örneğin: Havaların iyi gidişine kanıp çiçek açan ağaçlar var.

Yukarıdaki örnek cümledeki altı çizili sözcükler fiilimsi olup, cümlede isim (gidiş), zarf (kanıp) ve sıfat (açan) görevlerinde kullanılmışlardır.

Fiilimsiler, fiilimsi eki almaları nedeniyle çekimli fiillerden ayrılırlar. Çekimli fiiller kip ve kişi eki alırken, fiilimsiler bu ekleri almazlar.

Fiilimsiler Türleri:

İsim-Fiil (Mastar): Fiilden türeyip, isim-fiil eki alan ve fiillerin adı olan fiilimsilere “isim-fiil” denir.

İsim-Fiil Ekleri:

-mek / -mak
-me / -ma
-iş / -ış / -üş / -uş

Örnek: Spor yapmak sağlığa faydalıdır. Burada, “yap” fiil köküdür ve “mak” eki isim-fiil ekidir. “Yapmak” sözcüğü bir fiilin adıdır ve cümlede isim-fiil olarak görev alır.

İsim-Fiilin İsimlerden Farkı: İsimler, varlıkların adıyken, isim-fiiller fiillerin adıdır.

Örnek: Ekmek almayı unutma! – Buradaki “ekmek” sözcüğü, insanların yiyecek olarak kullandıkları bir varlıktır.
Örnek: Tohumu baharda ekmek gerekir. – Buradaki “ekmek” sözcüğü, bir fiilin adıdır ve cümlede fiilimsi olarak kullanılmıştır.

Not: İsim-fiil eki alan bazı kelimeler, zamanla kalıplaşarak isim haline gelirler. Örneğin; dondurma, danışma, kazma, çakmak…

Örnek: Dondurmayı çok severim. – Burada “dondurma” bir isimdir.
Örnek: Sebzeleri dondurma! – Burada “dondurma” bir çekimli fiildir.
Örnek: Etleri dondurmanı öneririm. – Burada “dondurma” isim-fiildir.

Not: Olumsuzluk eki olan -me/-ma ile isim-fiil eki olan -me/-ma karıştırılmamalıdır.

Örnek: Yüksek sesle konuşma! – Burada “ma” olumsuzluk ekidir.
Örnek: Dün bir konuşma yaptı. – Burada “ma” isim-fiil ekidir.

Sıfat-Fiil (Ortaç): Fiilden türeyip, sıfat-fiil ekleri alan ve cümlede genellikle sıfat görevinde kullanılan fiilimsi türüdür.

Sıfat-Fiil Ekleri:

-an / -en
-ası / -esi
-maz / -mez
-r / -ar / -er / -ur / -ür
-dık / -dik / -duk / -dük / -tık / -tik / -tuk / -tük
-acak / -ecek
-mış / -miş / -muş / -müş

Örnek: Köyde tanıdık insan kalmamış. – Burada “tanı” fiil kökü, “dık” sıfat-fiil ekidir ve “tanıdık” kelimesi cümlede sıfat görevindedir.

Sıfat-Fiil, Çekimli Fiil ve Sıfat Arasındaki Farklar:

• Sıfat-fiil, sıfat-fiil eklerinden birini alır: çalışan
• Çekimli fiil, kip ve kişi eki alır: çalıştık
• Sıfat, sıfat-fiil eki ile kip ve kişi eki almaz: çalışkan

Not: Sıfat-fiiller her zaman sıfat görevinde olmayabilir.

Örnek: Ne zaman gideceği belli değil. – Buradaki “gideceği” fiilimsi (sıfat-fiil)dir; çünkü fiilden türemiştir ve sıfat-fiil eki almıştır. Ancak cümlede sıfat görevinde değildir.

Not: Sıfat-fiiller zamanla isim haline de gelebilirler. Örneğin; yazar, kapan, bakan, döner, silecek…

Adlaşmış Sıfat: Bazı sıfat-fiillerde, sıfatın yanındaki isim yazılmaz ve bu durum “adlaşmış sıfat” olarak adlandırılır.

Örnek: Bekleyenleri içeri alın. – Bu cümlede “bekleyen” sıfat-fiil, “kişiler” kelimesi çıkarılarak “adlaşmış sıfat” olmuştur.

Zarf-Fiil (Ulaç): Fiilden türeyip, zarf-fiil ekleri alan ve cümlede zarf görevinde kullanılan fiilimsi türüdür.

Zarf-Fiil Ekleri:

-ıp / -ip / -up / -üp
-arak / -erek
-ken
-a / -e
-madan / -meden
-eli / -alı
-ınca / -ince / -unca / -ünce
-meksizin / -maksızın
-dıkça / -dikçe / -dukça / -dükçe
-r… / -mez

Örnek: Seni gördükçe mutlu oluyorum.
Örnek: Koşa koşa okula gitti.
Örnek: Markete uğrayıp alışveriş yapacağım.
Örnek: Düzenli çalışarak başarılı olabilirsin.

Yukarıdaki örnek cümlelerdeki koyu renkli sözcükler:

• Fiilden türemiştir.
• Zarf-fiil eki almışlardır.
• Cümleye zaman ve durum anlamı katmışlardır.

Bu nedenle bu sözcükler (gördükçe, koşa koşa, uğrayıp, çalışarak) zarf-fiil türünde fiilimsilerdir.