Evliya Çelebi Hayatı ve Seyahat Tutkusu

Evliya Çelebi, 25 Mart 1611 tarihinde İstanbul’da dünyaya gelmiş, 17. yüzyılın en önemli gezginlerinden biri olarak tanınmıştır. Gerçek adı Derviş Mehmet Zilli olan Evliya, Osmanlı topraklarını elli yıl boyunca keşfetmiş ve bu deneyimlerini Seyahatname adlı eserinde toplamıştır. Uzun bir seyahat hayatı süren bu büyük seyyah, köklü bir aileye mensuptur ve evlilik yapmamıştır.

İyi bir eğitim alan Evliya Çelebi, ilk olarak mahalle mektebinde öğrenim görmüş, ardından Şeyhülislam Hamit Efendi Medresesi‘nde yedi yıl boyunca eğitim almıştır. Enderun okuluna geçiş yaptıktan sonra dil bilgisi, hat ve musiki gibi alanlarda kendini geliştirmiştir. Hafız olarak yetişen Evliya, Osmanlı padişahı ve devlet adamlarının ilgisini çekmeyi başarmıştır.

Evliya Çelebi, seyehatlerine çıkmadan önce çeşitli savaşlarda ganimetler elde etmiş, ayrıca gittiği yerlerde yaptığı ticaretle rahat bir yaşam sürmüştür. Alçakgönüllü bir karaktere sahip olan Evliya, devlet yetkilileriyle güçlü ilişkiler kurmasına rağmen, makam ve mevki peşinde koşmamıştır. Genç yaşta başladığı seyahat arzusu, çeşitli kültürleri ve medeniyetleri tanıma isteğiyle birleşmiş ve onu birçok ülkeyi dolaşmaya yönlendirmiştir.

Evliya, uzun yıllar süren seyahatlerine bir rüya ile başlamıştır. Bir gece rüyasında, Ahi Çelebi Camisi’nde Peygamberimiz (SAV) ile karşılaşır. O an “Şefaat ya Resulallah” demek yerine “Seyahat ya Resulallah” dediği için Peygamberimiz de ona seyahat etme lütfunda bulunur. Bu rüyayla birlikte, tüm zorluklara rağmen seyahatlerine devam etme kararı almıştır.

Seyahatleri ve Eserleri

Evliya Çelebi, ilk seyahatine İstanbul ve çevresinde başlamış, babasının izniyle taşağa çıkmaya yönelmiştir. İzmit ve Trabzon’a kadar uzanan seferleri, 1681 yılına kadar sürecek geniş bir coğrafyayı kapsar. Osmanlı İmparatorluğu’nun neredeyse tüm topraklarını gezen Evliya, Suriye, Kırım, İran, Gürcistan, Azerbaycan, Avusturya, Arnavutluk, Filistin, Macaristan, Selanik, Hollanda ve Almanya gibi birçok yerle tanışmıştır. Seyahatlerinin son durağı Mısır olmuştur. Bu gezi deneyimleri, onu ünlü eserine, Seyahatname‘ye dönüştüren unsurlardan biridir.

Evliya Çelebi’nin seyahatleri çoğunlukla görevli olarak gerçekleştirilmiş, bu sayede çeşitli devlet adamlarıyla ilişkiler kurmuş ve farklı kültürler hakkında derinlemesine bilgi edinmiştir. 1681’de sonlanan seyahatleri, zengin bir deneyim ve gözlem birikimi ile doludur.

Edebi Kişiliği

Evliya Çelebi, 17. yüzyıl Divan Edebiyatı‘nın en önemli sade nesir yazarlarından biri olarak bilinir. Nazım ve müzikle de ilgilenen Evliya, cesur ve sohbeti hoş bir kişilik olarak öne çıkar. Onun asıl ünü, özellikle gezi yazıları ile ilgilidir. Seyahatlerine İstanbul’dan başlayarak Anadolu, komşu ülkeler, Kuzey Afrika ve Avrupa’ya kadar devam etmiştir.

Seyahatname eserinde günlük konuşma diline yakın, akıcı ve anlaşılır bir dil kullanırken, zaman zaman abartılı bir anlatıma da başvurduğu görülmektedir. Yazım tarzı etkileyici, eğlendirici ve bazen alaycı bir nitelik taşır. Samimiyetine rağmen, gözlemlediği olumsuz durumları eleştirmekten çekinmemiştir. Bu özellikleri, onun nüktedan bir yazar olmasının sonucudur.

Yazdığı eserlerde, gördüğü yerlerin tasvirlerini yaparken kendinden bir şeyler katmayı tercih etmiş ve bazı yabancı kelimeleri halkın kullanımına göre ifade etmiştir. Anlatımında geçmiş, şimdi ve geleceği iç içe kullanması, eserlerini daha dinamik hale getirir. Seyahatname, öyküler, halk şiirleri, masallar, maniler, halk oyunları, inançlar ve sanatsal unsurlarla zenginleştirilmiştir.

Eserleri

• Seyahatname: 50 yıl boyunca gezdiği İstanbul, Kafkasya, Suriye, Avusturya, İran, Mısır, Balkanlar gibi yerleri tanıtan gezi yazısıdır. Eserde farklı bölgelerin yaşam biçimleri, davranışları, kültürel unsurları geniş bir şekilde ele alınmıştır. Evliya, açık ve anlaşılır bir dille yazarken, yer yer abartılı bir anlatım tarzı benimsemiştir. Türk kültürü açısından önemli bir eser olan Seyahatname, tarih ve coğrafya bilgisi açısından da büyük bir kaynak niteliğindedir. İstanbul Kütüphanesi’nde beş farklı yazma nüshası bulunan eser, toplamda on ciltten oluşmaktadır.

 Evliya Çelebi, Seyahatname, Osmanlı İmparatorluğu, gezgin, 17. yüzyıl, İstanbul, kültürel unsurlar, edebiyat, tarih, coğrafya.