Eşsesli (Sesteş) Sözcükler

Eşsesli (sesteş) sözcükler, yazılışları ve okunuşları aynı olup anlamları tamamen farklı olan sözcüklerdir. Bu tür sözcükler, sesçe aynı olmalarına rağmen farklı kavramları ifade ederler. Eşsesli sözcükler yalın halde olabileceği gibi ek alarak da kullanılabilir. Bu sözcükler, dilin zenginliğini ve karmaşıklığını gösteren önemli bir unsurdur.

Eş Sesli (Sesteş) Sözcüklere Örnekler

Örnek 1

Cümle: “Bahçemizden bir gül kopardı, gitti.” Anlam: Çiçek adı.

Cümle: “Önce şöyle bir baktı sonra güldü.” Anlam: Gülmek fiili.

Örnek 2

Cümle: “Senin yüzün benim yüzümden daha yuvarlaktır.” Anlam: Organ.

Cümle: “Kilolarını vermek istiyorsan akşamları yüz.” Anlam: Yüzmek fiili.

Cümle: “Akşam yüz kişi bize gelmişti.” Anlam: Sayı anlamında.

Örnek 3

Cümle: “Bu yaz amcamlar bize gelecek.” Anlam: Mevsim.

Cümle: “Ben çıkarken oğlum, sen yazını yaz.” Anlam: Yazmak eylemi.

Örnek 4

Cümle: “Kuğular o güzelim yerde suya daldı.” Anlam: Batmak, içine girmek.

Cümle: “Çocuk yok yere ağacın dallarını kırmaya çalışıyordu.” Anlam: Budak.

Örnek 5

Cümle: “Arap atlar yakın eder ırağı.” Anlam: Hayvan.

Cümle: “Kaleci hemen topu ona atar.” Anlam: Paslaşmak.

Örnek 6

Cümle: “Ben, güzel ahlakı tamamlamak üzere gönderildim.” Anlam: Kişi, fert.

Cümle: “Dilber benli ne gezersin bu ilde?” Anlam: Yüzdeki siyah işaret.

Örnek 7

Cümle: “O çay ağır akar yorgun mu bilmem.” Anlam: Dere, ırmak.

Cümle: “İkindi vakti bahçede oturmuş çay içiyorlardı.” Anlam: İçilen bir bitki.

Örnek 8

Cümle: “Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır.” Anlam: Sıvı akışkan madde.

Cümle: “Ben bir daha hiç kanar mıyım size canım.” Anlam: İnanmak.

Örnek 9

Cümle: “El elin eşeğini türkü söyleyerek arar.” Anlam: Yabancı.

Cümle: “Elini makineye kaptırdı çocukcağız.” Anlam: Vücut parçası.

Örnek 10

Cümle: “Tekerlekler yollara bir şeyler anlatıyor.” Anlam: Üzerinde seyredilen yer.

Cümle: “Haberi duyunca yoldu saçlarını kadıncağız.” Anlam: Çekmek, koparmaya çalışmak.

Düzeltme İşareti ile Sesteşlik

Üzerinde düzeltme işareti (^) bulunan sözcükler eş sesli (sesteş) sözcük değildir. Ünlü harfler üzerinde bulunan düzeltme işareti (^) sesteşliği bozar.

Örnekler

• Adet (tane) – Âdet (gelenek, görenek)
• Kar (yağış şekli) – Kâr (kazanç)
• Aşık (eklem kemiği) – Âşık (tutkun, vurgun)
• Adem (yokluk) – Âdem (insan)
• Yar (uçurum) – Yâr (sevgili)
• Hala (babamızın kız kardeşi) – Hâlâ (şu ana kadar)

Temel ve Mecaz Anlamda Sesteşlik

Bir sözcüğün temel anlamıyla mecaz anlamı arasında sesteşlik özelliği oluşmaz. Çoğu zaman eş seslilik ile çok anlamlılık birbiriyle karıştırılır. Sesteş sözcüklerde anlamsal hiçbir bağ bulunmazken, çok anlamlılıkta mutlaka bir bağ vardır.

Örnekler

Cümle: “Kara bulutlar üzerimizde dolaşıyordu.” Cümle: “Karalara bürünen kadın etrafına dikkat etmeden yürüyordu.”

Yukarıda koyu yazılmış sözcükler arasında çok anlamlılık ilişkisi olduğundan bu sözcükler eş sesli (sesteş) sözcükler olarak kabul edilmez.

Cümle: “Arkadaşım doğum gününde bunu bize aldı.” Cümle: “Annesini üzünce ilk işi onun gönlünü almak oldu.”

Birinci cümledeki “al-” sözcüğü gerçek anlamda kullanılmıştır ve “satın almak” anlamına gelmektedir. İkincisinde ise “al-” sözcüğü gerçek anlamından uzak bir anlamda kullanılmıştır. Bu iki kelime arasında sesteşlik değil, çok anlamlılık ilişkisi vardır.

Cümle: “Ayakkabının bağı gevşek olmuş.” Cümle: “Mustafa’nın Esma ile bir bağı kalmamış.”

Birinci cümledeki “bağ” ile ikinci cümledeki “bağ” sözcükleri arasında sesteşlik değil, çok anlamlılık ilişkisi vardır.

Cümle: “Adamın dişleri çürümüş.” Cümle: “O ancak bize diş geçirebiliyor.”

Yukarıda yazılı “diş” sözcükleri arasında eş seslilik değil, çok anlamlılık ilişkisi vardır.

Cinas Sanatı ve Sesteşlik

Eş seslilik aynı zamanda dilimizde cinas sanatını ortaya çıkarmıştır. Cinas, anlamca farklı fakat sesteş olan sözcüklerin bir arada kullanılmasıyla yapılan söz sanatıdır.

Örnekler

Cümle: “Kalem böyle çalınmıştır yazıma Yazım kışa uymaz kışım yazıma Kısmetindir gezdiren yer yer seni Arşa çıksan akıbet yer yer seni”

Ortak Kökler ve Sesteşlik

Ortak kökler de eş sesli (sesteş) sözcükler içerisinde değerlendirilmez. Ortak köklerde sözcükler arasında bir anlam ilişkisi olduğundan sözcükler arasındaki sesteşlik ilişkisi bozulur.

Cümle: “Bir kutu boya ile bütün sınıfı boyadı.”

Eksik Harfli Sözcükler ve Sesteşlik

Dilimizde yazılış ve söylenişlerinde bir veya birden fazla harf eksikliği olan bazı sözcükler vardır. Bu sözcükler eş seslilik özelliği taşımaz.

Örnekler

• Öğle/öyle

Çok Kullanılan Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler

Ak

• Ak: Beyaz.
• Ak: Akmak eylemi.

Al

• Al: Kırmızı.
• Al: Almak eylemi.

At

• At: Hayvan.
• At: Atmak eylemi.

Ben

• Ben: Kişi, şahıs.
• Ben: Siyah işaret.

Bin

• Bin: Sayı.
• Bin: Binmek eylemi.

Çay

• Çay: İçecek.
• Çay: Akarsu.

Dil

• Dil: Bir organımız.
• Dil: Lisan.

Diz

• Diz: Vücut parçası.
• Diz: Dizmek eylemi.

El

• El: Bir organımız.
• El: Yabancı.

Gül

• Gül: Çiçek.
• Gül: Gülmek eylemi.

İt

• İt: Köpek.
• İt: İtmek eylemi.

Kaz

• Kaz: Kümes hayvanı.
• Kaz: Kazmak eylemi.

Kır

• Kır: Boş, geniş alan.
• Kır: Kırmak eylemi.

Yar

• Yar: Uçurum.
• Yar: Sevgili.

Yaş

• Yaş: Zaman kavramı.
• Yaş: Islak, nemli.

Yaz

• Yaz: Mevsim.
• Yaz: Yazmak eylemi.

Yüz

• Yüz: Bir sayı.
• Yüz: Yüzmek fiili.
• Yüz: Surat, çehre.

Cümlelerde Kullanılan Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler

Bahçemizden Bir Gül Kopardı, Gitti

Cümle: “Bahçemizden bir gül kopardı, gitti.” Anlam: Gül burada çiçek anlamında kullanılmıştır.

Cümle: “Önce şöyle bir baktı sonra güldü.” Anlam: Gülmek eylemi anlamında kullanılmıştır.

Senin Yüzün Benim Yüzümden Daha Yuvarlaktır

Cümle: “Senin yüzün benim yüzümden daha yuvarlaktır.” Anlam: Organ anlamında yüz kelimesi.

Cümle: “Kilolarını vermek istiyorsan akşamları yüz.” Anlam: Yüzmek fiili.

Cümle: “Akşam yüz kişi bize gelmişti.” Anlam: Sayı anlamında yüz kelimesi.

Bu Yaz Amcamlar Bize Gelecek

Cümle: “Bu yaz amcamlar bize gelecek.” Anlam: Mevsim anlamında yaz.

Cümle: “Ben çıkarken oğlum, sen yazını yaz.” Anlam: Yazmak eylemi anlamında yaz.

Kuğular O Güzelim Yerde Suya Daldı

Cümle: “Kuğular o güzelim yerde suya daldı.” Anlam: Batmak, içine girmek anlamında daldı.

Cümle: “Çocuk yok yere ağacın dallarını kırmaya çalışıyordu.” Anlam: Budak anlamında dal.

Arap Atlar Yakın Eder Irağı

Cümle: “Arap atlar yakın eder ırağı.” Anlam: Hayvan anlamında at.

Cümle: “Kaleci hemen topu ona atar.” Anlam: Paslaşmak anlamında atar.

Ben, Güzel Ahlakı Tamamlamak Üzere Gönderildim

Cümle: “Ben, güzel ahlakı tamamlamak üzere gönderildim.” Anlam: Kişi, fert anlamında ben.

Cümle: “Dilber benli ne gezersin bu ilde?” Anlam: Yüzdeki siyah işaret anlamında ben.

O Çay Ağır Akar Yorgun Mu Bilmem

Cümle: “O çay ağır akar yorgun mu bilmem.” Anlam: Dere, ırmak anlamında çay.

Cümle: “İkindi vakti bahçede oturmuş çay içiyorlardı.” Anlam: İçilen bir bitki anlamında çay.

Bayrakları Bayrak Yapan Üstündeki Kandır

Cümle: “Bayrakları bayrak yapan üstündeki kandır.” Anlam: Sıvı akışkan madde anlamında kan.

Cümle: “Ben bir daha hiç kanar mıyım size canım.” Anlam: İnanmak anlamında kanmak.

El Elin Eşeğini Türkü Söyleyerek Arar

Cümle: “El elin eşeğini türkü söyleyerek arar.” Anlam: Yabancı anlamında el.

Cümle: “Elini makineye kaptırdı çocukcağız.” Anlam: Vücut parçası anlamında el.

Tekerlekler Yollara Bir Şeyler Anlatıyor

Cümle: “Tekerlekler yollara bir şeyler anlatıyor.” Anlam: Üzerinde seyredilen yer anlamında yol.

Cümle: “Haberi duyunca yoldu saçlarını kadıncağız.” Anlam: Çekmek, koparmaya çalışmak anlamında yolmak.

Sonuç

Eşsesli (sesteş) sözcükler, dilin zenginliğini ve ifade gücünü artıran önemli bir unsurdur. Yazılışları ve okunuşları aynı olmasına rağmen anlamları tamamen farklı olan bu sözcükler, dilin karmaşıklığını ve çeşitliliğini gösterir. Eşsesli sözcüklerin doğru anlaşılması ve kullanılması, dilin etkin ve etkili bir şekilde kullanılmasına katkı sağlar. Bu tür sözcükler, dilin doğru ve etkili kullanımı açısından büyük önem taşır.