Emredici (Yasaklama İçeren) Anlatım
Emir cümleleri, bir işin yapılması veya bir davranışın gerçekleştirilmesi için yönlendirme ve zorunluluk içeren anlatım biçimidir. Bu tür cümlelerde, belirli bir eylemi yerine getirme veya davranışta bulunma zorunluluğu öne çıkar. Emredici anlatım, sözlü ya da yazılı metinlerde, bir eylemin gerçekleştirilmesini yönlendiren ve zorunlu kılmaya yönelik öneri ve talimatları ifade eder.
Emir Cümlelerinin Özellikleri
- Emir cümleleri, genellikle telkin ve öneri anlamı taşır ve okuyucu ya da dinleyiciyi belirli bir davranışta bulunmaya yönlendirir.
- Emir cümlelerinde, dil, alıcıyı harekete geçirme işleviyle kullanılır. Bu, okuyucu veya dinleyici üzerinde etki sağlama amacını taşır.
- Emredici anlatım, zorlamayı ve yönlendirmeyi ifade eder. Burada belirli bir davranışın gerçekleştirilmesi için belirgin bir zorunluluk vardır.
- Açıklayıcı, öğretici ve nasihat tarafı ağır basan bir anlatım biçimidir. Bu tür anlatımlar, genellikle eğitim veya rehberlik amacı taşır.
- Sosyal yaşamla ilgili kanunlar ve kurallar, emredici özellikler içerir ve bu tür metinlerde sıkça kullanılır.
- Kanun, yönetmelik, yasa, yönerge, genelge ve kılavuz gibi belgeler, emredici anlatım ile oluşturulmuş metinlerdir.
- Emredici anlatımda, “sen” ve “siz” zamirleri sıklıkla kullanılır, çünkü bu anlatım bireyler veya gruplarla doğrudan iletişim kurmayı amaçlar.
- Siyasi nutuklar, propaganda amaçlı söylemler, vasiyetname, siyasetname gibi metinlerde bu anlatım tarzı kullanılır.
- Dini kurallar genellikle emir biçimindedir, çünkü bu kurallar, belirli eylemlerin gerçekleştirilmesi için yönlendirici talimatlar içerir.
- Emredici anlatımda, yönlendirme ve istenileni yaptırma amaçlanır. Bu anlatım türü, belirli davranışları teşvik etmeyi hedefler.
- Emredici anlatımda, emir kipleri kullanılır. Yani, fiil cümlelerinde genellikle emir kipleri bulunur (örneğin: vur-, kes-, kır-, at-, çek-, yaz- vb.).
- Emredici anlatım, birey ve topluma doğrudan hitap etmeyi amaçladığından, bu anlatımda genellikle sade ve anlaşılır bir dil kullanılır.
- Bu anlatımda sözcükler, genellikle gerçek anlamda kullanılır; mecazlı anlatım ve sanatlı söyleyişlerden uzak durulur.
- Emredici anlatım ile oluşturulan şiirler genellikle didaktik (öğretici) şiirlerdir.
- İlaç reçeteleri, trafik kuralları, cuma vaazları, veda hutbesi metni, sınav kuralları, kullanma kılavuzları gibi metinlerde emredici anlatım kullanılır.
- Eleştiri, nutuk, fıkra, mesnevi, fabl türündeki edebi ve öğretici metinlerde de emredici anlatım sıklıkla başvurulan bir anlatım biçimidir.
Emredici Anlatım ile İlgili Örnekler
Örnek 1
Şeyh Edebali’nin Osmanlı Devletinin Kurucusu Osman Gazi’ye Vasiyeti
“Ey Oğul!
Beysin! Bundan böyle öfke bize, uysallık sana… Güceniklik bize, gönül almak sana… Suçlama bize, katlanmak sana… Acizlik bize, yanılgı bize; hoş görmek sana… Geçimsizlikler, çatışmalar, uyumsuzluklar, anlaşmazlıklar bize; adalet sana… Kötü göz, şom ağız, haksız yorum bize; bağışlama sana… Bundan sonra bölmek bize, bütünlemek sana… Üşengeçlik bize; uyarmak, gayretlendirmek, şekillendirmek sana…
Ey Oğul!
Yükün ağır, işin zorlu, gücün kıla bağlı, Allah Teala yardımcın olsun. Beyliğini mübarek kılsın, hak yoluna yararlı etsin, ışığını parıldatsın ve uzaklara iletsin. Sana yükünü taşıyacak güç, ayağını sürçtirmeyecek akıl ve kalp versin. Sen ve arkadaşların kılıçla, bizim gibi dervişler de düşünce, fikir ve dualarla bize vaat edilenin önünü açmalıyız. Tıkanıklığı temizlemeliyiz.”
Açıklama: Metin, alıcıyı harekete geçirme işlevinde bir dil kullanımı içerir. Nasihat, öğüt verici özellikler metnin emredici anlatım ile oluşturulduğuna işaret eder. Sürekli olarak II. tekil kişi olan “sen” zamirine hitap edilmesi ve cümlelerde fiillerin emir kipinde kullanılması, metnin emredici anlatım özelliğini gösterir.
