Ek fiil (Ek eylem) Tanımı ve Görevleri

Ek fiil, i– fiili olarak bilinen bir yapı elemanıdır ve iki ana işlevi vardır: isim ve isim soylu sözcükleri yüklem hâline getirmek ya da basit kipleri birleşik kiplere dönüştürmek. Ek fiiller, genellikle -dı, -mış, -se, -dır eklerinden oluşur. Bitişik yazıldıkları için ses uyumlarına da dikkat ederler. Bu ekler, fiillerde olduğu gibi tekil ve çoğul kişi eklerini alabilirler ve kip ekleriyle birlikte kullanılırlar. Ancak, ek fiiller yalnızca dört kipte kullanılabilir: Görülen Geçmiş Zaman, Öğrenilen Geçmiş Zaman, Geniş Zaman ve Şart Kipi. İşte her bir kip için detaylı açıklama ve örnekler:

1. Görülen Geçmiş Zaman

Görülen geçmiş zaman kipinde ek fiil i+di formunda kullanılır ve -idi şeklinde görünür.

• Örnekler:
  • Ayşe’nin yeni aldığı kazak gerçekten çok güzeldi. (güzel idi)
  • Onlar, o dönemde daha gençti. (genç idi)
  • Onun görünüşüne bakıp yaşını tahmin etmeye çalışma, çünkü meğerse çok gençmiş. (genç imiş)
  • Bizlere bunu yapan kişi bir öğretmenmiş. (öğretmen imiş)

2. Öğrenilen Geçmiş Zaman

Öğrenilen geçmiş zaman kipinde ek fiil i+miş formunda kullanılır ve -imiş şeklinde görünür.

• Örnekler:
  • Dün evde her zamankinden farklı bir şekilde yalnızdım. (yalnızmışım)
  • Seni gördüğümde nedenini bilmem ama oldukça üzgündün. (üzgün imişsin)
  • Son günlerde bir hayli yorgundun. (yorgun imişsin)
  • Ek fiil ile ilgili çıkabilecek sorularda ümitsizdi. (ümitsiz imiş)

3. Geniş Zaman

Geniş zaman kipinde ek fiil (i)+dir formunda kullanılır ve -dir şeklinde görünür.

• Örnekler:
  • Mustafa düzenli çalıştığından okulunda oldukça başarılıdır. (başarılıdır)
  • Öğrencilerimizden bazıları gerçekten de oldukça çalışkandır. (çalışkandır)

4. Şart Kipi

Şart kipinde ek fiil i+se formunda kullanılır ve -ise şeklinde görünür.

• Örnekler:
  • Hasan çok uyanıksa, bu numarayı yemez. (uyanık ise)
  • Bir çocuk yaramazsa, onun ruhundan anlamak gerekir. (yaramaz ise)

Ek Fiilin Görevleri

1. Ek fiil, isim ve isim soylu sözcüklere eklenerek onları yüklem yapar. Bu ekler, yüklemde farklı zaman kiplerini veya şartları belirtmek için kullanılır.

Ek Fiil ile Çekim

1) Görülen Geçmiş Zaman Çekimi

• Yorgundum
• Yorgundun
• Yorgundu
• Yorgunduk
• Yorgundunuz
• Yorgundular

2) Öğrenilen Geçmiş Zaman Çekimi

• Çalışkanmışım
• Çalışkanmışsın
• Çalışkanmış
• Çalışkanmışız
• Çalışkanmışsınız
• Çalışkanmışlar

3) Şart Kipi Çekimi

• Öğretmensem
• Öğretmensen
• Öğretmense
• Öğretmensek
• Öğretmenseniz
• Öğretmenseler

4) Geniş Zaman Çekimi

• Dertliyim
• Dertlisin
• Dertlidir
• Dertliyiz
• Dertlisiniz
• Dertliler

Basit Zamanlı Fiilleri Birleşik Zamanlı Fiil Yapma

Basit zamanlı fiillere -di, -miş, -se ekleri eklenerek birleşik zamanlı fiil oluşturulur. Bu yapı “hikâye, rivayet ve şart” olmak üzere üç farklı çekim türü sağlar.

Ek Fiilin Hikâyesi (i-di)

• Okuyordum
• Okuyordu
• Okuyordular

Ek Fiilin Rivayeti (i-miş)

• Okuyormuşum
• Okuyormuşsun
• Okuyormuş
• Okuyormuşuz
• Okuyormuşsunuz
• Okuyormuşlar

Ek Fiilin Şartı (i-se, -sa)

• Okuyorsam
• Okuyorsan
• Okuyorsa
• Okuyorsak
• Okuyorsanız
• Okuyorsalar

Ek Fiilin Olumsuzu

Ek fiilin olumsuzu değil sözcüğü ile yapılır. Bu sözcük, cümlenin öğeleriyle öbekleşerek kullanılır.

• Çalışkan değilim.
• Çalışkan değilsin.
• Çalışkan değildir.
• Çalışkan değiliz.
• Çalışkan değilsiniz.
• Çalışkan değillerdir.

Ek Fiilin Soru Şekli

Ek fiilin soru şekli mi eki ile yapılır. Olumsuz soru şekli için “değil” sözcüğü “mi” ekinden önce gelir.

Olumlu Soru Şekli:

• Yaramaz mıyım?
• Yaramaz mısın?
• Yaramaz mı?
• Yaramaz mıyız?
• Yaramaz mısınız?
• Yaramazlar mı?

Olumsuz Soru Şekli:

• Yaramaz değil miyim?
• Yaramaz değil misin?
• Yaramaz değil mi?
• Yaramaz değil miyiz?
• Yaramaz değil misiniz?
• Yaramaz değiller mi?

Ek Fiil ile İlgili Önemli Uyarılar

• Ek fiil, yüklem olmasını sağlayan yalnızca isimler ve fiiller değil; aynı zamanda isim soylu sözcükler ve fiilimsiler de olabilir.
  • Örnek:
    • Bunları bana yapan sendin. (zamir)
    • Bunlar senin içindir. (edat)
    • Bugün hava oldukça güzeldi. (sıfat)
    • Kitaplar orada çokmuş. (zarf-miktar zarfı)
    • En muteber haslet çalışmaktır. (fiilimsi-isim-fiil)
    • Son görüştüğünüz kişi akşam eve geç gelendi. (fiilimsi-sıfat-fiil)
• Ek fiilin şartı, eklendiği kelimeyi yüklem yapmaz. Cümlede yüklem farklı bir sözcük olabilir.
  • Örnek:
    • İstediğim gibi çalışmazsan, bu sınavı geçemezsin.

Bu açıklamalar, ek fiilin kullanımı ve çekimi hakkında kapsamlı bilgi sağlamayı amaçlamaktadır.