Dolaylı Tümleç Nedir Nasıl Bulunur Örneklerle Açıklamalı Anlatım

Yüklemin anlamını yer açısından tamamlayan, ismin “-e, -de, -den” durum eklerinden birini alan sözcüklere dolaylı tümleç denir. Bu tümleçleri bulabilmek için yükleme “kime, kimde, kimden, neye, nereye, nerede, nereden” soruları yöneltilir. Bu sorular sayesinde dolaylı tümleç, cümledeki yerine göre belirlenebilir.

Örnekler:

• Akşam vakti evimize davetsiz misafirler geldi. (nereye sorusuna cevap veriyor; dolaylı tümleç)
• Öğrenciler, ders bitiminde okuldan ayrıldılar. (nereden sorusuna cevap veriyor; dolaylı tümleç)
• Çiçeklere su döken kişi bahçede çalışıyordu. (nereye sorusuna cevap veriyor; dolaylı tümleç)

1. Bir cümlede farklı yerlerden gelen birden fazla dolaylı tümleç olabilir.

• Kitapları, depodan alıp kütüphaneye getirdik. (nereden ve nereye soruları ile iki farklı dolaylı tümleç bulunuyor.)

2. Dolaylı tümleç, hem yer bildirmeli hem de “-e, -de, -den” eklerinden birini almalıdır. Aksi takdirde dolaylı tümleç olmaz. Bunun birkaç istisnası vardır.

• İçeri adım attı. (Yer bildirmesine rağmen “-e, -de, -den” eki almadığı için zarf tümleci olur.)
• Ahmet, hızlıca dışarıya çıktı. (Yer bildirip ilgili eki aldığı için dolaylı tümleç.)
• Yazın, yaylaya gitmeyi planlıyorlar. (Zaman bildirdiği için zarf tümleci.)

3. Şekil olarak dolaylı tümlece benzer görünse de, öğeyi buldurmaya yönelik sorularda “Nasıl?” sorusu soruluyorsa, dolaylı tümleç değil zarf tümleci olur.

• Çalışmadığından sınavda başarılı olamadı. (nasıl sorusu ile zarf tümleci)
• Samimi bir şekilde onu sevdi. (nasıl sorusu sorulunca zarf tümleci)
• Saatler boyunca onu ayakta bekledi. (nasıl sorusuna yanıt olduğu için zarf tümleci)

Bu tür örneklerde, yükleme “nasıl” sorusu yöneltilir, bu nedenle zarf tümleci çıkar.

4. Dolaylı tümleci bulmaya yönelik sorular cümlede geçtiğinde, kendileri de dolaylı tümleç olabilir.

• Kime sormuştunuz bu soruyu? (dolaylı tümleç)
• Kimden duydun bu haberi? (dolaylı tümleç)
• Nereye bırakacaktın çantayı? (dolaylı tümleç)

5. “Neye?” sorusu bazen “niçin?” anlamına geldiğinde, dolaylı tümleç değil, zarf tümleci olur.

• Neye bu kadar geç kaldın derse? (Burada niçin anlamında kullanıldığı için zarf tümleci olur.)

6. Bazı cümlelerde ara sözler dolaylı tümlecin açıklayıcısı olabilir.

• Annesinin yanına – yıllardır görüşmediği kişi – gitmek istiyordu. (Dolaylı tümleç ve ara söz)

7. Sıralı cümlelerde dolaylı tümleç ortak olarak kullanılabilir.

• Ahmet’e bakıyor, aynı zamanda bir şeyler anlatıyordu. (dolaylı tümleç)

Bu cümlede iki farklı fiil olsa da, Ahmet’e ifadesi her iki eylem için de geçerli, bu yüzden ortak dolaylı tümleçtir.

Yukarıda verilen tüm açıklamalar dolaylı tümleçlerin cümlede nasıl kullanıldığını ve hangi durumlarda zarf tümleci ile karıştırılabileceğini gösteriyor. Her bir örnek, farklı cümle yapılarında dolaylı tümleçleri doğru bir şekilde bulmanın önemini ortaya koyuyor.