Deyim Aktarması

Deyim aktarması, bir kavramın başka bir kavramla benzerlik ilişkisinden yola çıkarak kullanılmasıdır. Bu aktarım, kavramların insan ve doğa arasında veya farklı duyular arasında yer değiştirmesiyle gerçekleşir. Deyim aktarması, dilin zenginliğini ve ifade gücünü artıran önemli bir unsurdur. “Deyiş aktarması” olarak da bilinir ve farklı şekillerde oluşur.

Deyim Aktarmasının Türleri

1. İnsandan Doğaya Aktarma
2. Doğadan İnsana Aktarma
3. Duyudan Başka Bir Duyuya Aktarma
4. Doğadan Doğaya Aktarma

1. İnsandan Doğaya Aktarma

İnsana özgü kavramların doğaya aktarılmasıyla oluşur. Bu aktarımda, kişileştirme sanatında olduğu gibi insana ait özellikler doğaya verilir. İnsana ait düşünce, ağlama, anlatma, ıstırap çekme, sevinç, neşe, mutluluk, utanma, dinleme gibi özellikler doğaya aktarılır. Ayrıca, insana ait olan “boğaz, burun, ayak, kol, göz, ağız” gibi sözcükler de doğaya aktarılır.

Örnekler ve Açıklamalar

• Arsız Otlar: Daha iyi verim alabilmek için tarladaki arsız otları topluyordu. (İnsana ait özellik: arsız)
• Hırçın Nehir: Evlerinin hemen dibinde hırçın bir nehir akıyordu. (İnsana ait özellik: hırçın)
• Hüzünlü Şarkılar: Kuşlar ötmüyor sanki hep bir ağızdan hüzünlü şarkılar söylüyordu. (İnsana ait özellik: şarkı söylemek)
• Dağın Başı: Arkadaşlarıyla bu güzelim bahar ayında dağın başında piknik yapıyorlardı. (İnsana ait özellik: baş)
• Ninni Söyleyen Ay: Ay aydınlığında yıldızlara ninni söyler. (İnsana ait özellik: ninni söylemek)
• Yollara Kulak Vermek: Gül yollara tutsun kulağını. (İnsana ait özellik: kulak/yollara kulağını tutmak)
• İntizar Çeken Nergiz: Nergiz gibi kıyamette dek çeksin intizar. (İnsana ait özellik: intizar çekmek)
• Saçlarını Çözmek: “Karlı dağların ardında salkım salkım duran bulut saçın çözüp benim için yaşın yaşın ağlar mısın?” (İnsana ait özellik: saçları çözmek)

2. Doğadan İnsana Aktarma

Doğaya özgü kavramların insana aktarılmasıdır. Doğaya ait “sert, olgun, keskin, derin” gibi kavramlar, insan özellikleriyle ilgili olarak kullanılır. Bu tür aktarımlar, duygu ve düşüncelerin daha etkili bir şekilde ifade edilmesini sağlar.

Örnekler ve Açıklamalar

• Sığ Düşünceler: Sığ düşüncelerle bizi meşgul ediyordu. (Doğaya ait özellik: sığ)
• Derin Bilgi: Derin bilgi birikimiyle hepimizi büyüledi. (Doğaya ait özellik: derin)
• Yoğun Günler: Günlerimiz burada oldukça yoğun geçiyor. (Doğaya ait özellik: yoğun)
• Olgun Kişilik: Olgun kişiliğiyle dikkat çekiyordu. (Doğaya ait özellik: olgun/olgunlaşmaktan gelir)
• Sert Sözler: Sert sözleri, programın bütün katılımcılarını üzdü. (Doğaya ait özellik: sert)
• Soğuk Davranmak: Bize soğuk davranmasının muhakkak bir nedeni vardır. (Doğaya ait özellik: soğuk)

3. Duyudan Başka Bir Duyuya Aktarma

Bir duyumuza ait bir kavramın başka duyularla birlikte kullanılmasıdır. Bu tür aktarımlar, duyular arası geçiş olarak da adlandırılır ve bir duyunun diğer duyularla bağlantı kurması sağlanır.

Örnekler ve Açıklamalar

• Tatlı Çığlık: Herkesin içinde bir anda tatlı bir çığlık atmaya başladı. (Tatma duyusundan işitme duyusuna)
• Yumuşak Ses: Yumuşak sesli isek kim demiş uysal koyunuz diye. (Dokunma duyusundan işitme duyusuna)
• Keskin Koku: Bu keskin koku karşısında herkes perişan oldu. (Dokunma duyusundan koklama duyusuna)
• Acı Ses: Annesi telefonu kapatınca acı bir sesle ağlamaya başladı. (Tatma duyusundan işitme duyusuna)
• Sıcacık Gülümseme: Onun sıcacık gülümsemesi bir ömre bedeldi. (Dokunma duyusundan görme duyusuna)

4. Doğadan Doğaya Aktarma

Doğaya ait bir kavramın yine doğayla ilgili başka bir kavramla birlikte kullanılmasıdır. Bu tür aktarımlar, doğanın farklı unsurlarının birbiriyle ilişkilendirilmesiyle ortaya çıkar.

Örnekler ve Açıklamalar

• Uluyan Rüzgar: O ne müthiş geceydi ya Rab sanki rüzgâr uluyordu pencereden.
• Olgun Bulutlar: Bulut olgun olgun bize doğru yol alıyordu.
• Sıcak Deniz: Denizin bu mevsimde sıcak oluşu herkesi hayretler içinde bırakmıştı.
• Olgun Dağlar: Dağlar, olgun olgun bahara hazırlanıyordu.

Deyim Aktarmasının Dil ve İletişim Açısından Önemi

Deyim aktarması, dilin zenginliğini ve ifade gücünü artıran önemli bir unsurdur. Bu tür aktarımlar, duygu ve düşüncelerin daha etkili ve çarpıcı bir şekilde ifade edilmesini sağlar. İnsana özgü kavramların doğaya, doğaya özgü kavramların insana aktarılması, dilin dinamik yapısını ve esnekliğini ortaya koyar. Ayrıca, duyular arası geçişler ve doğadan doğaya aktarımlar, dilin metaforik kullanımını zenginleştirir.

Sonuç

Deyim aktarması, dilin ifade gücünü artıran ve zenginleştiren önemli bir dil olgusudur. İnsandan doğaya, doğadan insana, duyular arası ve doğadan doğaya aktarımlar, dilin dinamik yapısını ve esnekliğini ortaya koyar. Bu tür aktarımlar, duygu ve düşüncelerin daha etkili bir şekilde ifade edilmesini sağlar ve dilin zenginliğini artırır. Deyim aktarması, dilin metaforik kullanımını zenginleştirerek iletişimi daha etkili ve çarpıcı hale getirir.

 

Deyim Aktarması Nedir?