Cümleye Hakim Olan Duygu

Cümleler, düşüncelerimizi ifade etmenin yanı sıra duygularımızı da dile getirebileceğimiz dilsel yapılar olarak işlev görür. Bu bağlamda, cümleler çeşitli duyguları ifade edebilme kapasitelerine göre farklı kategorilere ayrılabilir. İşte cümlelerin duygusal içeriklerine göre on dört ana başlık altında sınıflandırılması:

1. Yakınma (Şikayet) Cümleleri

Yakınma ya da şikayet cümleleri, bir durumdan duyulan rahatsızlığı veya memnuniyetsizliği ifade eden cümlelerdir. Bu tür cümlelerde genellikle rahatsızlık verici bir olay ya da durum dile getirilir.

Örnekler:

• Bundan sonra nereye gitse hiç haber vermiyor.
• On beş yaşına bastı, hâlâ derslerini düzenlemeyi öğrenemedi.
• Ne zaman ne yapacağını bir öğrenebilse.
• Şirin köyümüz, birkaç yıl içinde kocaman bir beton yığınına dönüştü.
• İnsanlar, karşılaştıkları haksızlıklar karşısında seslerini çıkarmıyor.

2. Hayıflanma Cümleleri

Hayıflanma cümleleri, geçmişte yapılmayan veya kaçırılan fırsatlar nedeniyle duyulan üzüntüyü ifade eder. Bu cümlelerde geçmişteki pişmanlıklar dile getirilir.

Örnekler:

• Öğretmenin anlatımlarını keşke not almış olsaydım.
• Hastalanmadan önce sağlığımın değerini bilseydim.
• Gençlikte gezip eğlenmenin tadı bambaşkaymış.
• O zaman param varken o evi de almış olsaydım.

3. Pişmanlık Cümleleri

Pişmanlık cümleleri, yapılan bir hata veya yanlış karar sonucunda duyulan üzüntüyü ifade eder. Bu tür cümlelerde yapılan bir eylemin ardından gelen pişmanlık dile getirilir.

Örnekler:

• Ona bu sözleri söylememiş olmayı dilerdim.
• Bu aracı almamız bir hata oldu.
• Buzlu yolda bu kadar hız yapmamalıydım.

Not: Hayıflanma cümleleri, geçmişte yapılmayan işlerden duyulan üzüntüyü anlatırken, pişmanlık cümleleri mevcut bir hatadan dolayı duyulan üzüntüyü ifade eder.

4. Sitem Cümleleri

Sitem cümleleri, bir kişinin hareketlerinden veya söylediklerinden dolayı duyulan üzüntü veya kırgınlığı, öfkelenmeden yumuşak bir şekilde ifade eder.

Örnekler:

• Davet listeye beni de eklememişsiniz.
• Bana haber vermeden sinemaya gitmişsiniz demek ki!
• Kendisine bunca emek verdiğim kişiyi bir kez arayıp sormak gerekirdi.
• Bir nebze de olsa mutluluğu bize çok gördünüz.
• Buraya kadar geldiniz ama bize uğramadınız, yazık!

Not: Sitem cümleleri, doğrudan bir kişiye hitap ederken, yakınma cümleleri başkalarına duyulan rahatsızlığı anlatır.

5. Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümleleri

Ön yargı ya da peşin hüküm cümleleri, bir kişi veya durum hakkında önceden edinilmiş olumlu ya da olumsuz yargıları ifade eder.

Örnekler:

• Bu işi kesinlikle başaramaz. (Olumsuz ön yargı)
• Bu kitap, yılın en çok okunan kitabı olacak. (Olumlu ön yargı)
• Onun suçlu olduğunu zaten başından biliyordum.
• Bu çocuktan sana hiç hayır gelmez.
• O takım bu yıl da şampiyon olamaz.

6. Şaşırma Cümleleri

Şaşırma cümleleri, beklenmedik bir durum karşısında hayrete düşme veya ne yapacağını bilememe duygusunu ifade eder.

Örnekler:

• Bu kadar aniden ayrılacağını hiç tahmin etmemiştim.
• Sınav sonucunu yüksek beklerken, düşük gelmesi şaşırttı!
• Ne, doktor mu oldun?

7. Özlem (Hasret) Cümleleri

Özlem ya da hasret cümleleri, geçmişte yaşanan günlerin tekrar yaşanması isteğini ya da bir yeri veya kişiyi görme arzusunu dile getirir.

Örnekler:

• Yıllardır görmediğim köyüm hâlâ gözümün önünde.
• Ah, eski İstanbul’un o güzelliğini özledim!
• Eskiden bayramlar çok daha neşeli geçerdi.
• Fırsat bulabilsem onu tekrar görebilsem ne güzel olurdu.
• Dedemin yanında olabilseydim şu an ne kadar iyi olurdu.

8. Sevinç Cümleleri

Sevinç cümleleri, istenen veya hoş bir şeyin gerçekleşmesiyle duyulan mutluluğu ve coşkuyu ifade eder.

Örnekler:

• Yaşasın, tatil nihayet başladı!
• Üniversiteyi kazandığı için ne kadar mutlu olduğunu anlatamam.
• Yıllardır görmediği oğlunu görünce sevinçten havalara uçtu.

9. Üzüntü Cümleleri

Üzüntü cümleleri, bir kişinin bir olay veya başka birinin durumu karşısında çaresizlik veya üzüntü hislerini ifade eder.

Örnekler:

• Sınavdan kötü not aldığımı görünce moralim bozuldu.
• O güzel kadın, birkaç yıl içinde ne kadar yaşlanmış.
• Zavallı adam, çocuklarını yetiştirmek için ne zorluklar çekti.

10. Endişe (Kaygı) Cümleleri

Endişe ya da kaygı cümleleri, olumsuz bir durumun gerçekleşme olasılığı nedeniyle duyulan kaygıyı ifade eder.

Örnekler:

• Acaba yolda başlarına bir şey mi geldi?
• Bu kadar bekledik ama ya gelmezse ne olacak?

11. Küçümseme Cümleleri

Küçümseme cümleleri, bir kişi veya bir olayın önemsenmemesi, küçük görülmesi .

Örnekler:

• O da bir şey sanıyor, okulu bitirip adam olabilecek mi?
• Bu maçı kazanıp şampiyon olacağını mı sanıyor?
• Sen kim, sanatçı olmak kim!
• Bacak kadar boyuyla bize meydan okuyor.

12. Azımsama Cümleleri

Azımsama cümleleri, bir şeyin miktarının yetersiz olduğunu veya az olduğunu ifade eder.

Örnekler:

• Bir tane mi ayakkabın var?
• Bu kadar düşük ücretle çalışmak mümkün mü?
• Günlerdir çalışıyorsun, ne kadar az iş yapmışsın.
• Bu kadar pasta kime yeter ki?

13. Beklenti Cümleleri

Beklenti cümleleri, gerçekleşmesi umulan veya beklenen davranışları ya da olayları ifade eder. Beklentiler bazen gerçekleşir, bazen gerçekleşmez.

Örnekler:

• Sınavdan yüksek bir not almayı umuyorum.
• Annem doğum günümde bana en sevdiğim oyuncağı alacak.
• Bu sefer bizi daha sıcak karşılayacaklarını düşünmüştük. (Gerçekleşmemiş beklenti)
• Sözde beni işe alacaktı. (Gerçekleşmemiş beklenti)

14. Yadsıma (İnkar) Cümleleri

Yadsıma ya da inkar cümleleri, yapılan bir eylemin yapılmadığını, söylenen bir sözün söylenmediğini veya gözlemlenen bir şeyin bilinmediğini ifade eder.

Örnekler:

• Bütün bunları ben mi söyledim?
• Kim demiş o camı benim kırdığımı?
• Ben hiç böyle bir şey yapar mıyım?

Bu başlıklar, cümlelerin duygusal anlamlarını belirli bir düzen içinde açıklamaktadır ve dil kullanımındaki farklılıkları anlamak açısından oldukça faydalıdır.