Çekim Ekleri

İyelik Ekleri: İsimler veya isim soylu sözcüklere eklenen ve onların kime ya da neye ait olduklarını belirten eklerdir. Bu ekler, bir varlığın veya nesnenin sahipliğini belirtir.

Örnekler:

• benim kalemim: Burada -im eki, ben zamirine ait olan bir kalemi işaret eder.
• senin kalemin: -in eki, sen zamirine ait bir kalemi belirtir.
• onun kalemi: -i eki, o zamirine ait bir kalemi gösterir.
• bizim kalemimiz: -imiz eki, biz zamirine ait bir kalemi ifade eder.
• sizin kaleminiz: -iniz eki, siz zamirine ait bir kalemi belirtir.
• onların kalemleri: -leri eki, onlar zamirine ait birden fazla kalemi ifade eder.

İyelik Ekleri ve Hâl Ekleri: İyelik eklerini, belirtme durumundaki -i hâli ekinden ayırmak önemlidir. İyelik ekleri bir şeyin kime ait olduğunu gösterirken, hâl ekleri bir ismin cümledeki işlevini veya durumunu belirler.

Örnekler:

• Evi güzelmiş. → Buradaki -i eki, ev kelimesinin iyelik ekidir. “Kimin evi güzelmiş?” sorusuna “Onun evi” cevabı alınır, yani evin bir kişiye ait olduğu anlaşılır.
• Evi beğendim. → Buradaki -i eki, belirtme hâli ekidir. “Neyi beğendim?” sorusuna “evi” cevabı alınır, dolayısıyla -i ekinin hâl eki olduğu anlaşılır.

İyelik Ekleri ve Hâl Ekleri Üst Üste Kullanımı: İyelik ekleri ile hâl ekleri aynı sözcükte bir arada bulunabilir.

Örnek:

• Kitabımı okudum. → Burada kitap kelimesinin sonundaki -ım eki, iyelik ekidir ve -ı eki ise hâl (belirtme durumu) ekidir. Bu durumda, kitap kelimesi hem iyelik hem de hâl ekleri ile kullanılmıştır.

Kişi Ekleri ile İyelik Ekleri Arasındaki Fark: İyelik ekleri isimlere, kişi ekleri ise fiillere gelir. Bu iki tür ek birbirinden farklı işlevlere sahiptir.

Örnekler:

• defter-im → Burada defter isim, -im ise iyelik ekidir.
• gel-di-m → Burada gel fiil, -di görülen geçmiş zaman eki, -m ise kişi ekidir.

Hâl (Durum) Ekleri: İsmin cümledeki görevini ve durumunu gösteren eklerdir. Beş ana grupta incelenir:

1. Yalın Hâli: İsmin herhangi bir hâl ekini almamış biçimidir. Yalın hâl, ismin temel hali olarak kabul edilir.

   Örnekler:

   • kitap
   • masa
   • kalem

   Not: Yalın hâlde olan isimler, çoğul ekleri, iyelik ekleri veya tamlama ekleri alabilir. Örneğin: kitabım, masamız, kalemler.

2. Belirtme (-i) Hâli: İsmin -ı, -i, -u, -ü belirtme durumu eklerinden birini almış biçimidir. Belirtme hâli, ismin belirli bir nesneyi veya varlığı işaret etmesini sağlar.

   Örnekler:

   • kitabı
   • masayı
   • kalemi
3. Yönelme (-e) Hâli: İsmin -a, -e yönelme durumu eklerinden birini almış biçimidir. Yönelme hâli, ismin bir yere veya bir nesneye yöneldiğini gösterir.

   Örnekler:

   • kitaba
   • masaya
   • kaleme
4. Bulunma (-de) Hâli: İsmin -da, -de, -ta, -te bulunma durumu eklerinden birini almış biçimidir. Bulunma hâli, ismin bir yerde bulunduğunu veya var olduğunu belirtir.

   Örnekler:

   • kitapta
   • masada
   • kalemde
5. Ayrılma (-den) Hâli: İsmin -dan, -den, -tan, -ten ayrılma durumu eklerinden birini almış biçimidir. Ayrılma hâli, ismin bir yerden veya nesneden ayrıldığını gösterir.

   Örnekler:

   • kitaptan
   • masadan
   • kalemden

Çoğul Ekleri: İsimlerin sayıca birden fazla olduğunu belirten eklerdir. Çoğul ekleri -ler ve -lar olarak iki formda bulunur.

Örnekler:

• Sınavlar bu hafta başlıyor. (Burada -lar eki, sınavların birden fazla olduğunu belirtir.)
• Türkçe testlerini bitirdim. (Burada -ler eki, testlerin birden fazla olduğunu gösterir.)
• Teneffüste çocuklar çok yoruldular. (Burada -lar eki, çocukların birden fazla olduğunu ifade eder.)
• Herkes evinin önünü süpürse sokaklar tertemiz olur. (Burada -lar eki, sokakların birden fazla olduğunu belirtir.)

Bu ayrımlar ve örnekler, dilde isimlerin işlevlerini ve durumlarını doğru bir şekilde anlamak için gereklidir.