Biyografi (Yaşam Hikayesi) Nedir?

Biyografi (Yaşam Hikayesi)

Edebiyat, sanat, politika, ticaret gibi çeşitli alanlarda yaptıkları ve yaşadıklarıyla dönemine damga vurmuş kişilerin hayat hikayesini anlatan yazı türüne biyografi denir. Bir kişinin kendi yaşamını anlattığı yazılara otobiyografi, Divan Edebiyatı’nda ise şairlerin yaşamını anlatan eserlere tezkire denilmektedir.

Biyografi Türünün Temel Özellikleri

• Biyografilerde genellikle toplumda tanınan ve etkili olmuş kişiler ele alınır.
• Bu yazı türündeki temel amaç, bir şahsı hayatı, eserleri, kişiliği ve dünya görüşüyle tanıtmaktır.
• Biyografilerde kişi, tüm yönleriyle anlatılır. Özgün tarafları, diğer insanlardan farkları, etkiledikleri ve etkilendikleri gibi konular ele alınır.
• Biyografiler iki ana unsur çerçevesinde şekillenir: İlk olarak kişinin doğumu, aile geçmişi, eğitimi, meslek yaşamı, görevleri gibi hayatının resmi yönleri; ikinci olarak ise düşünce yapısı, eserleri, dil ve üslubu gibi edebi kişiliği.
• Biyografi yazarı, kişinin hayatıyla ilgili tüm belge ve kaynakları araştırarak yazısını oluşturur. Bu nedenle biyografiler genellikle belgelere ve güvenilir bilgilere dayanır.
• Biyografi, kişinin kendisi tarafından değil, onu araştıran ve hayatıyla ilgili bilgilere ulaşan kişiler tarafından yazılır.
• Üçüncü kişi anlatımı kullanılır ve genellikle sade, anlaşılır bir dille kaleme alınır.
• Olaylar çoğunlukla kronolojik sıraya göre anlatılır.
• Ünlü kişilerin hayatlarının roman tarzında işlendiği ve edebi değeri olan eserlere “biyografik roman” denir. Oğuz Atay’ın “Bir Bilim Adamının Romanı” buna örnektir.
• Yakın dönemde vefat etmiş kişilerin olumlu yanlarının vurgulandığı biyografiler ise nekroloji olarak adlandırılır.
• Eskiden biyografi için “tercüme-i hal” tabiri kullanılmıştır.

Türk Edebiyatında Biyografi

Türk edebiyatındaki ilk biyografi örnekleri, Divan Edebiyatı’ndaki tezkirelerdir. Şairlerin hayatlarının, eserlerinin ve değerlendirmelerinin yer aldığı bu eserlere şuara tezkiresi denir. Türk edebiyatında ilk Türkçe şuara tezkiresi, 15. yüzyılda Ali Şir Nevaî tarafından yazılan Mecâlisü’n Nefâis adlı eserdir. Osmanlı Türkçesiyle yazılan ilk tezkire ise Edirneli Sehi Bey’in Heşt Behişt eseridir.

Türk Edebiyatında Önemli Biyografi Örnekleri:

• Beşir Fuad: Victor Hugo
• Ahmet Hamdi Tanpınar: Yahya Kemal
• Fuat Köprülü: Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar
• Şevket Süreyya Aydemir: Tek Adam, İkinci Adam
• Süleyman Nazif: Mehmet Akif
• Mehmet Kaplan: Namık Kemal, Hayatı, Sanatı ve Eserleri
• Kenan Akyüz: Tevfik Fikret
• Birol Emil: Mizancı Murad Bey, Hayatı ve Eserleri

Biyografi Örnekleri

Örnek 1: Yunus Emre

Yaklaşık olarak 1250 yılında Eskişehir’de doğan Yunus Emre, 1320 yılında yine bu şehirde vefat etmiştir. Eğitimini büyük ihtimalle Konya’da tamamlamıştır. İran, Azerbaycan, Sivas, Tebriz, Şiraz ve Şam gibi yerleri dolaşmış ve burada tasavvufi görüşlerini yaymaya çalışmıştır. Yunus Emre’nin evlenip evlenmediği ya da çocuk sahibi olup olmadığı hakkında kesin bilgi bulunmamaktadır. Tasavvufi eğitimi üzerinde hocası Tapduk Emre’nin büyük katkıları olmuştur.

Yunus Emre, 13. yüzyılın en önemli halk şairlerinden biridir ve dünya edebiyatında da tanınan bir mutasavvıftır. Onun eserlerinde Allah’a olan inanç ve insan sevgisi ana temalardır. Duygularını ve düşüncelerini somut bir şekilde ifade etmeyi tercih eder. Hem yerel hem de evrensel mesajlar veren eserleriyle geniş kitlelere hitap etmiş, bu nedenle dili sade ve anlaşılırdır. Yunus Emre, çoğunlukla hece ölçüsü kullanmakla birlikte, aruz ölçüsünü de zaman zaman tercih etmiştir. Şiirlerinde hem dörtlük hem de beyit kullanmıştır.

Eserleri:

• Divan, Risaletü’n Nushiye

Açıklama: Biyografilerde kişinin doğumu, eğitimi, aile durumu gibi resmi hayatıyla ilgili bilgiler yer alırken, edebi şahsiyeti ise eserleri, üslubu, etkilendiği ve etkilediği akımlar üzerinden incelenir. Yunus Emre’nin biyografisi de bu yapıya uygun olarak yazılmıştır.

Örnek 2: Fuzuli

Fuzuli, 1483 yılında Kerbela’da doğmuş ve 1556 yılında yine Kerbela’da vefat etmiştir. 16. yüzyıl Divan Edebiyatı’nın en büyük şairlerinden biri olan Fuzuli’nin asıl adı Mehmet’tir. Kerbela’da yaşamış ve burada Arapça ve Farsça öğrenmiştir. Maddi sıkıntılar içinde geçen yaşamı boyunca büyük eserler vermiştir.

Fuzuli’nin eserleri, derin bilgi ve duygusal yoğunluğuyla öne çıkar. O, aşkı farklı boyutlarıyla ele almış ve platonik aşka büyük önem vermiştir. Fuzuli, şiiri bir ilim olarak görür ve ilimden yoksun bir şiirin temelsiz olduğunu vurgular. Su Kasidesi gibi önemli eserlerinde ilahi aşkı işlerken, dilinin sadeliği ve anlatımındaki güç dikkat çeker. Gazel ve kaside nazım biçimlerini sıkça kullanmıştır.

Eserleri:

• Divan (Türkçe, Arapça, Farsça), Leyla ile Mecnun, Şikâyetname, Hadikatü’s Süeda, Su Kasidesi

Açıklama: Fuzuli’nin biyografisi, onun resmi yaşamıyla birlikte edebi kişiliğini de detaylı şekilde anlatmaktadır. Şiirlerinde aşk, tasavvuf ve ilahi aşk önemli bir yer tutarken, dil ve üslubu da edebi şahsiyetinin önemli parçalarıdır.

Örnek 3: Faruk Nafiz Çamlıbel

1898 yılında İstanbul’da doğan Faruk Nafiz Çamlıbel, 1973 yılında yine İstanbul’da vefat etmiştir. İlk ve orta öğrenimini Bakırköy’de tamamladıktan sonra tıp fakültesine başlamış, ancak mezun olmadan gazeteciliğe yönelmiştir. Daha sonra öğretmenliğe dönmüş ve farklı yerlerde öğretmenlik yapmıştır. 1931’de Azize Hanım ile evlenmiş ve İsmet ve Yeliz adında iki çocuğu olmuştur. Beş Hececiler arasında yer alan Çamlıbel, şair, öğretmen ve milletvekili olarak tanınır.

Faruk Nafiz Çamlıbel, Beş Hececiler’in en genç ve en başarılı şairlerinden biridir. Şiirlerinde Anadolu’yu ve memleket sevgisini işlerken, dili sade ve gösterişsizdir. Han Duvarları şiiri, Anadolu’yu en iyi yansıtan eserlerinden biridir. Lirik ve epik şiirlerde ustalaşmış, özellikle gözlem gücünü şiirlerinde etkili bir şekilde kullanmıştır.

Eserleri:

• Han Duvarları, Çoban Çeşmesi, Şarkın Sultanları, Bir Ömür Böyle Geçti

Açıklama: Çamlıbel’in biyografisi, onun hem resmi yaşamını hem de edebi kişiliğini anlatmaktadır. Şairin hayatı, eserleri ve edebi tarzı detaylı şekilde incelenmiştir.