Birleşik sözcükler nedir?

Birleşik sözcükler, iki veya daha fazla sözcüğün bir araya gelerek yeni bir kavramı ifade ettiği kelimelerdir. Bu sözcükler, anlam ve yazım açısından farklılık gösterebilirler.

Birleşik Sözcüklerin Özellikleri:

• Anlam Kayması: Birleşik sözcüklerdeki kelimeler, tek başlarına sahip oldukları anlamdan farklı bir anlam kazanabilirler. Örneğin, “göz” ve “yaşı” kelimeleri birleşerek “gözyaşı” kelimesini oluşturur ve bu kelime artık gözün yaşı anlamına gelmez, ağlama sırasında akan yaş .
• Yazım Kuralları: Birleşik sözcüklerin yazımı, kelimelerin anlam kaybına uğrayıp uğramadığına ve birleşme sırasında ses düşmesi veya türemesi yaşanıp yaşanmadığına göre değişir.

Birleşik Sözcüklerin Oluşum Yolları:

1. Anlam Kaymasıyla Oluşanlar: Bu tür birleşik sözcüklerde, birleşen kelimelerden en az biri anlamını kaybeder ve yeni bir anlam ortaya çıkar. Bu tür birleşik sözcükler genellikle bitişik yazılır.

   • Örnekler:
     • Pazartesi (pazar + ertesi)
     • Gökkuşağı (gök + kuşağı)
     • Ayakkabı (ayak +kabı)
     • El çantası (el + çantası)
     • Balıkçı (balık + -çı eki)

2. Ses Türemesi veya Ses Düşmesiyle Oluşanlar: Bu tür birleşik sözcüklerde, kelimelerin birleşmesi sırasında yeni bir ses ortaya çıkar veya var olan bir ses düşer. Bu tür birleşik sözcükler genellikle bitişik yazılır.

   • Örnekler:
     • Hissetmek (his + etmek)
     • Uyumak (uyu + mak)
     • Gönlümce (gönlüm + -ce eki)
     • Kapkara (kap + kara)
     • Olağanüstü (olağan + üstü)

3. Sıfat Tamlamasıyla Oluşanlar: Bu tür birleşik sözcüklerde, bir sıfat bir ismi niteler ve bu iki kelime birleşerek yeni bir kavram oluşturur. Bu tür birleşik sözcükler genellikle ayrı yazılır.

   • Örnekler:
     • Kara tahta
     • Demir kapı
     • Akıl hastanesi
     • Yüksek lisans
     • Siyah beyaz

4. İki Fiilin Birleşmesiyle Oluşanlar: Bu tür birleşik sözcüklerde, iki fiil bir araya gelerek yeni bir fiil oluşturur. Bu tür birleşik sözcükler genellikle bitişik yazılır.

   • Örnekler:
     • Alışveriş yapmak
     • Gecekondu
     • Çekyat
     • Dayanmak
     • Vazgeçmek

Önemli Notlar:

• Birleşik sözcüklerin yazımıyla ilgili kesin kurallar bulunmakla birlikte, bazı durumlarda farklı yazım biçimleri kabul edilebilir. Bu nedenle, TDK’nın güncel yazım kılavuzuna başvurmak önemlidir.
• Birleşik sözcükler, dilin sürekli olarak geliştiği ve değiştiği için zamanla değişebilir ve yeni birleşik sözcükler ortaya çıkabilir.