Bir yazarın bir varlık, durum ya da görüntüyü okuyucunun gözünde canlandıracak biçimde anlatması, betimleyici anlatım (betimleme) olarak adlandırılır. Diğer bir deyişle, betimleme, sözcüklerle resim yapmak . Betimlemede varlıkların ayırt edici özellikleri ön plandadır. “Fotoğraf” terimi, betimlemeyi açıklamak için oldukça uygun bir örnektir.
Betimleyici Anlatımın (Betimlemenin) Özellikleri
Betimleyici anlatım, aynı zamanda tasvir etme olarak da bilinir. Bu anlatımda, renk, biçim ve nitelik bildiren sözcükler yani sıfatlar oldukça fazla yer alır. Betimlemenin temel amacı görselliktir. Gözle algılanan renk ve şekil ayrıntıları betimlemede büyük önem taşır, bu nedenle gözlem, betimlemenin ana unsurlarından biridir. Betimleyici anlatımda, görme, işitme, dokunma, tatma ve koklama duyularıyla varlıkların bu duyular üzerindeki izlenimleri belirtmek esastır. Betimlemede tasvir edilen varlık ya da nesnenin durumuna göre bir veya birden fazla duyu ile ilgili ayrıntı yer alabilir.
Betimlemede varlıklar adeta birer resim; anlatıcı ise bir fotoğraf makinesi gibi işlev görür. Betimlemenin en önemli özelliklerinden biri de durağanlıktır. Ortam, varlık ve durum adeta donmuş gibidir. Anlatıcı sürekli bunlara özellikler ekler. Varlıkların dış görünüşlerinin anlatıldığı betimlemelere fiziksel betimleme; varlıkların iç dünyalarına ait özelliklerin anlatıldığı betimlemelere ise ruhsal betimleme denir.
Betimlemede yazar, objektif (nesnel) olabileceği gibi gözlemlediklerine duygu ve yorum da katabilir. Betimleme paragraflarında özel bir konu ve onun ayrıntıları yer alır. Betimleme paragraflarında ana düşünce bulunmaz. Çevremizde gördüğümüz her şey ve hayalimizde canlandıracağımız şeyler bir imge veya kavram olarak betimlenebilir. Evimiz, arabamız, köyümüz, ilçemiz, dağlarımız, elimizdeki kalem vb. her şey betimlenebilir.
Romantik sanatçılarla ortaya çıkan betimleme daha çok duygulara dayanır. Realist betimlemelerde ise her şey olduğu gibi aktarılır. Realist yazarlar bir ayna ya da fotoğraf makinesi işlevi görürler. İnsan betimlemeleri portre; ruh çözümlemelerinin olduğu betimlemeler ise tahlil olarak adlandırılır. Fiziksel özelliklerin ön planda olduğu betimlemelere fiziki (simgesel) portre; kişinin iç özelliklerini anlatan betimlemelere ise ruhsal portre (tahlil) denir.
Betimlemeler, içerik ve amaçlarına göre izlenimsel ve açıklayıcı betimleme olmak üzere ikiye ayrılır:
1. Açıklayıcı (Nesnel) Betimleme
Açıklayıcı betimleme, bilgi vermek amacıyla yazılan ve gözle görülenin anlatıldığı betimleme türüdür. Kişi ya da varlıkların dışsal özellikleri burada olduğu gibi anlatılır. Kısacası:
Açıklayıcı betimlemede gözlem oldukça önemlidir.
Açıklayıcı betimlemede duygulara yer verilmez.
Objektiflik esas alınır, sanat ve estetik kaygısı güdülmez.
Duygu ve düşünceler dile getirilirken öznellik kesinlikle söz konusu olmaz.
Genel ayrıntılar üzerinde durulur; farklı duyulara seslenen özel ayrıntılar bu anlatımda yer almaz.
Açıklayıcı (Nesnel) Betimleme Örneği
Muş Ovası, Doğu Anadolu Bölgesi’nin en büyük ovasıdır. Bahar geldiğinde ovanın her tarafı yemyeşil olur. Bu ova düz, yekpare ve bir o kadar da verimli bir alandır. Muş Ovası’nın Bitlis ili sınırlarına yaklaştıkça genişliği azalır. Bulanık ilçesine doğru gidilirken genişliği artar. Nemrut Dağı, Muş Ovası’nın daha da genişlemesini engelleyen bir set oluşturur.
Açıklama: Gözlem dolayısıyla görselliğin ön plana çıktığı bir paragraftır. Sadece nesnel unsurlar ile Muş Ovası anlatılmıştır. Öznel tek bir kelime dahi metinde geçmemektedir. Muş Ovası hakkında nesnel, somut bilgiler verilmiştir. Muş Ovası ile ilgili bilgi vermek amaçlandığından duyulara yer verilmemiştir.
2. İzlenimsel (Sanatsal) Betimleme
İzlenimsel betimleme, okuyucuyu etkilemek ve bir güzellik oluşturmak amacıyla edebi eserlerde yapılan betimleme türüdür. İzlenimsel betimleme:
Görsellikten uzak bir betimleme türüdür.
İzlenimsel betimlemede sanat yapmak asıl amaçtır.
Varlıkların nitelikleri ve bu niteliklerin duyularımız üzerindeki uyandırdığı izlenimler önemlidir.
Özel ayrıntılar üzerinde durulduğu için değişik duyulara seslenilir.
Objektiflik (nesnellik) ilkesinin yerini burada subjektiflik (öznellik) ilkesine bırakır.
İnsanların iç dünyalarının tanıtıldığı, davranış ve tavırlarının dile getirildiği ruhsal betimlemeler de izlenimsel (sanatsal) betimleme içerisinde değerlendirilir.
Edebi sanatlar, söz oyunları, mecazlı ve kinayeli söyleyiş, düşsel öğeler, benzetmeler ve yinelemeler bu betimlemede oldukça fazla yer alır.
İzlenimsel betimlemede okuyucunun hayal gücünü ön plana çıkarmak amaçlanır.
Edebi metinlerdeki betimlemeler genellikle izlenimsel betimleme örnekleri oluşturur. Edebi metinler kurmaca metinler olduğundan yazar anlattıklarına duygu ve düşüncelerini katıp onları adeta yeniden düzenler.
İzlenimsel Betimleme Örneği
O kuytu yer geçildikten sonra ovanın ihtişamı kaybolur, sıradan bir yer izlenimi oluşur insanda. Aralarda küçük tepecikler ve yer yer vadi büyüklüğünde çukurlarla sanki başka bir ülke başka bir ovayı görmüş gibi olur insan. Neyse ki gözleri yoran, gönülleri daraltan o görüntü biter ve biz yarım kalmış rüyayı o yolun son kısmında yine yaşamaya başlıyoruz.
Betimleme (Betimleyici Anlatım) Örnekleri
Örnek 1
Furkan, dolgun yüzlü, dik bakışlı, uzun boylu ve iri omuzlara sahip bir kişidir. Akşamları genellikle erken uyur. Sabahları kalktığında gözleri mahmur mahmur olur. Yanakları hafifçe tombul olan Furkan, idealist, şakacı, hazırcevap, inatçı ve sabırlı biridir. Olaylardan çabuk etkilenen, duygusal, duyarlı ve bir o kadar da içten bir kişiliğe sahiptir. En büyük ideali, bedenen ve ruhen örnek bir kişi olmaktır.
Açıklama: Bu metinde kişi betimlemesinin bir örneği yer almaktadır. Furkan’ın hem fiziksel açıdan hem de ruhsal açıdan betimlemesi yapılmıştır. Metindeki niteleyici sözcükler betimleme için en önemli ipuçlarıdır.
Örnek 2
Uzun boylu, sarı saçlı ve hafifçe tombul bir genç içeri girdi. Çantasından yuvarlak, kırmızı renkli ve kesici özelliği olan bir alet çıkardı. Eskimiş, paslanmış kutusunu sınıfın eski kapısının yanındaki çöpe attı. Öğretmen de siyah, eskimiş çantasının yarı yırtılmış cebinden beyaz bir alet çıkardı. Ne olduysa bir anda teneffüs zili çaldı.
Açıklama: Metinde gözlem ve görsellik ön plandadır. Yukarıdaki metinde bir öğrencinin fiziksel özellikleri ve davranışları detaylı bir biçimde betimlenmiştir. Betimleme, okuyucuya bir ortamın ya da kişinin dış görünüşünü net bir şekilde tasvir etmeyi amaçlamaktadır.
Bu metinlerde kullanılan dil ve üslup, betimleyici anlatımın ve betimlemenin nasıl işlediğini anlamanıza yardımcı olabilir. Her iki betimleme türü de çeşitli yazılı eserlerde kullanılarak anlatıcının gözünden olayları ve karakterleri okuyucuya aktarma amacını taşır.
Bu haliyle metin, betimleyici anlatımın ve betimlemenin tüm yönlerini ayrıntılı ve anlaşılır bir biçimde ele alıyor.
Web sitemizde size en iyi deneyimi sunabilmemiz için çerezleri kullanıyoruz. Bu siteyi kullanmaya devam ederseniz, bunu kabul ettiğinizi varsayarız.TamamHayırGizlilik politikası
