Basit Cümleler Örneklerle Detaylı Açıklama

Tek bir yargı içeren cümlelere basit cümle denir. Basit cümlelerde herhangi bir yan cümlecik bulunmaz ve yalnızca bir yüklem vardır. Yüklem, ya ek fiil almış isim soylu bir sözcük ya da çekimli bir fiil olabilir. Ancak bu cümlelerde fiilimsiler yer almaz. Yani, basit cümleler kesinlikle fiilimsi içermez. Tek bir yargıdan oluştuğu için bu cümlelerde temel bir anlam vardır ve başka bir yan cümleciğin eklenmesi söz konusu değildir.

Ayrıca, basit cümleler noktalama işaretleri veya bağlaçlar ile genişletilebilir, fakat yargı sayısı değişmez. Bu tür cümlelerde birden fazla yargıdan bahsedilmediği için, cümlenin anlamı basit ve nettir.

Örnekler:

1. Koca bir ormanın ortasında birdenbire sessizlik oldu.
2. Sakin denizlerin derinliği her zaman fazladır.
3. Cumartesi günü babamla şehir dışına çıkacağız.
4. Her insanın kalbinin bir köşesinde umut ışığı vardır.
5. Memleketimin havasını, suyunu çok özledim.
6. Ahmet, sınıfın en zeki öğrencisidir.
7. Sizinle buraya bir daha gelmeyeceğim.
8. Körlerin krallığında tek gözlü adam lider olur.

Bu örneklerde görüldüğü gibi, cümlelerde yalnızca tek bir yüklem bulunur ve yan cümlecik yer almaz. Cümlelerin yüklemleri ya ek fiil almış isim soylu sözcüklerden ya da çekimli bir fiilden oluşur. Bu cümleler net bir yargı taşır ve anlam karmaşıklığına yer verilmez.

Basit Cümleler ile İlgili Uyarılar:

1. Basit cümle, kısa cümle anlamına gelmez. İki ya da daha fazla sözcükten oluşmasına rağmen hala basit cümle olan örnekler vardır. Yani, bir cümle uzun olabilir fakat yan cümlecik içermediği sürece basit cümle kategorisine girer.

Örnek:

• Dün akşam gökyüzünde parlayan yıldızları izledin mi?
  Bu cümlede tek bir yüklem vardır: izledin. Dolayısıyla, bu cümle uzun olmasına rağmen basit cümle olarak kabul edilir.
• Okulumuzun en çalışkan öğrencisi, şehirdeki bir eve taşındı.
  Bu cümlede “taşındı” yüklemdir ve yan cümlecik bulunmaz, bu da cümleyi basit cümle yapar.

Buna karşılık, şu örneklerde ise cümle yapısının basit cümle olmadığını görüyoruz:

• Kitabı alıp okudu.
  Bu bir birleşik cümledir çünkü “alıp” yan cümlecik oluşturur.
• Geldi ve gitti.
  Bu cümle sıralı cümledir, çünkü birden fazla yüklem içerir: “geldi” ve “gitti”.

2. Ek fiil almış isim ya da isim soylu sözcüklerin yer aldığı cümleler de basit cümle olabilir. Bu tür cümlelerde, ek fiil yüklemi oluşturur ve yan cümlecik içermezler.

Örnekler:

• Babamın köyde devasa bir bahçesi vardı.
  Bu cümlede “vardı” ek fiil almıştır ve basit cümledir.
• Başarılı her bireyin ardında azimli bir ekip vardır.
  Burada “vardır” ek fiil almış ve cümleyi basit cümle haline getirmiştir.
• Bu yıl düzenlenen yarışma gerçekten heyecan vericiydi.
  Bu cümlede “heyecan vericiydi” ek fiil almış olup, yan cümlecik içermediği için basit cümledir.
• Yahya Kemal Beyatlı, Türk edebiyatının en seçkin şairlerindendir.
  Bu cümlede “şairlerindendir” ek fiil almış bir isimdir, dolayısıyla bu da basit cümle olarak sınıflandırılır.

3. Basit cümlelerin yüklemleri yalnızca fiil değil, isim de olabilir. Eğer bir cümle ek fiil almış bir isim soylu sözcük ile sonlanıyorsa, bu da basit cümle kategorisine girer. Yani, basit cümleler sadece fiil cümleleri değildir; isim cümleleri de olabilir.

Örnekler:

• Kitap, en sadık dosttur.
  Burada “dosttur” yüklem olmuş ve cümle basit isim cümlesi olmuştur.
• Vatan, emek veren insanların omuzlarında yükselir.
  Bu cümlede ise “yükselir” yüklem olduğu için, bu cümle basit fiil cümlesidir.

Bu şekilde, basit cümlelerin yapısını ve özelliklerini anlamak mümkündür. Tek yargılı, yani sadece bir yüklem barındıran cümleler basit cümle olarak tanımlanır.