Anlamlarına Göre Fiiller, (İş Oluş Durum)

Fiiller, eylemleri, durumları ve değişimleri ifade eden dilsel unsurlardır. Türkçede fiiller, iş (kılış), durum ve oluş fiilleri olarak üç ana gruba ayrılır. Her bir fiil türü, dilin anlam derinliğini ve yapısal çeşitliliğini artıran özelliklere sahiptir. Bu yazıda, iş (kılış), durum ve oluş fiillerini ayrıntılı bir şekilde inceleyeceğiz.

1. İş (Kılış) Fiilleri

İş (kılış) fiilleri, öznenin iradesiyle nesneyi etkilediği ve nesnenin de bu etkilenmeden dolayı değiştiği fiillerdir. Bu fiiller, öznenin eylemi gerçekleştirdiği nesne üzerinde bir etkisi olduğunu gösterir. İş fiilleri genellikle “kimi” ya da “neyi” sorularına cevap verir. Bu tür fiiller mutlaka bir nesne içerir ve eylemin nesne üzerinde doğrudan bir etkisi vardır.

Örnekler:

• Çocuklar kediyi seviyor.
  Bu cümlede “seviyor” fiili, “kim seviyor?” sorusuyla özneyi (çocuklar) ve “neyi seviyor?” sorusuyla nesneyi (kediyi) belirler. Fiil, bir nesne aldığı için iş fiilidir.
• İşçiler eşyaları taşıyorlar.
  Burada “taşıyorlar” fiili “neyi taşıyorlar?” sorusuna “eşyaları” şeklinde cevap verir. Bu nedenle fiil iş fiilidir.
• Biz arkadaşları görelim.
  Bu cümledeki “görelim” fiili, “kimi görelim?” sorusuna “arkadaşları” cevabını verir ve dolayısıyla iş fiilidir.

Bu örneklerde görüldüğü gibi, iş fiilleri nesne alır ve nesne üzerinde bir etki gerçekleştirir.

2. Durum Fiilleri

Durum fiilleri, öznenin içinde bulunduğu ya da süreklilik gösteren bir durumu ifade eder. Bu fiiller, eylemin nesne üzerinde bir etkisi olmadığını ve “kimi” ya da “neyi” sorularına cevap vermediklerini belirtir. Durum fiilleri, genellikle öznenin içsel ya da dışsal bir durumunu anlatır.

Örnekler:

• Çocuk uyudu.
  Buradaki “uyudu” fiili, çocuğun uyuma durumunu anlatır. Eylem çocuğun kendi iradesiyle gerçekleşmiştir fakat nesne üzerinde bir etki oluşturmaz. Dolayısıyla, “uyudu” fiili durum fiilidir.
• Yorgunluktan koltukta uyuyakalmış.
  Bu cümledeki “uyuyakalmış” fiili, bir durumu ifade eder ve nesne üzerinde bir etkisi yoktur. Bu yüzden durum fiilidir.
• Arkadaşının şakalarına saatlerce gülerdi.
  “Gülerdi” fiili, öznenin bir durumunu ifade eder; eylemin bir nesne üzerindeki etkisi yoktur ve “kimi” ya da “neyi” sorularını cevaplamaz.

Bu örneklerde durum fiilleri, öznenin bir halini ya da sürekli bir durumunu belirtir.

3. Oluş Fiilleri

Oluş fiilleri, bir durumdan başka bir duruma geçişi ya da geçişmekte olan bir durumu ifade eder. Bu fiillerde öznenin doğrudan bir etkisi yoktur ve eylemler genellikle kendiliğinden meydana gelir. Oluş fiilleri zamanla gerçekleşir ve nesne almazlar, dolayısıyla “neyi” ya da “kimi” sorularını cevaplamazlar.

Örnekler:

• Çiçekler soluyor.
  Bu cümlede “soluyor” fiili, çiçeklerin kendiliğinden solduğunu ifade eder. Eylem, zamanla gerçekleşmiş ve nesne almadığı için oluş fiilidir.
• Ekmek bayatladı.
  Buradaki “bayatladı” fiili, ekmeğin kendiliğinden bayatladığını belirtir. Eylem bir geçişi ifade eder ve nesne içermez.
• Babam yaşlandı.
  “Yaşlandı” fiili, babanın yaşlanma sürecini anlatır. Bu eylem, zaman içinde kendiliğinden meydana gelmiştir ve nesne almaz.
• Ağaçlar yeşeriyor.
  “Yeşeriyor” fiili, ağaçların yeşermekte olduğunu gösterir. Eylem doğal bir süreçle gerçekleşir ve nesne içermez.

Bu örneklerde oluş fiilleri, bir durumdan diğerine geçişi ve bu geçişin kendiliğinden olduğunu ifade eder.

 

İş (kılış), durum ve oluş fiilleri, Türkçedeki fiil türlerinin çeşitliliğini ve anlatım zenginliğini gösterir. İş fiilleri nesne ile etkileşimde bulunur, durum fiilleri öznenin durumunu ifade ederken, oluş fiilleri zaman içinde kendiliğinden gerçekleşen durumları belirtir. Bu fiil türlerini anlamak, dilin doğru ve etkili kullanımını sağlar.

 

 

Aynı konunu farklı anlatımı şu şekildedir :