Fiilde Kipler: Fiillerde Zaman ve Dilek Anlamı

Fiilde Kipler: Türkçe Dil Bilgisinde Zaman ve Dilek

Türkçe dilinde fiiller, eylemleri, oluşları ve durumları ifade eder. Bu fiiller, cümle içerisinde yalın halde bulunmazlar. Fiiller, çeşitli ekler alarak cümle içerisinde farklı anlamlar ve görevler üstlenirler. Bu eklerden en önemlileri kip ekleri ve kişi ekleridir. Fiil çekim ekleri, fiilin zamanını, yapılış şeklini ve şahsını (eylemi yapan kişiyi) belirtirler.

Kip Nedir?

Kip, bir fiilin zaman, şahıs, tekillik ve çoğulluk bildiren şekilleridir. Fiilin zaman, anlam ve şahıs özelliklerine göre aldığı çeşitli eklerle oluşan kullanılış biçimlerinin her birine kip denir. Kip ekleri, fiilin kökünden sonra gelir.

Mastar halde olmayan ve cümle içerisinde kullanılan fiile çekimli fiil denir.

Çekimli fiiller fiil kökü + kip eki + kişi eki şeklinde oluşur.

Örnek: Gel-i-yor-um

Fiillerde Kip Türleri

Türkçe dilinde kipler iki ana gruba ayrılır: Haber (Bildirme) Kipleri ve Dilek (Tasarlama) Kipleri.

1. Haber (Bildirme) Kipleri

Haber kipleri, eylemin gerçekleştiği zamanı bildirir ve fiilin geçmişte, şimdi, gelecekte veya her zaman yapılıp yapılmadığı hakkında bilgi verir. Haber kipleri, zaman anlamı taşıdıkları için zaman ekleri olarak da adlandırılır.

Haber kipleri şunlardır:

• Şimdiki Zaman: Fiilin şu anda gerçekleştiğini ifade eder.
  • Eki: -yor
  • Örnek: Şu an sizinle konuşuyorum.
• Gelecek Zaman: Fiilin ileride, gelecekte gerçekleşeceğini bildirir.
  • Ekleri: -ecek, -acak
  • Örnek: Yarın otobüse bineceğim.
• Geniş Zaman: Fiilin belirli zaman aralıkları ile ve her zaman gerçekleştiğini bildirir.
  • Eki: -r (-ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür)
  • Örnek: Her sabah yüzümü yıkarım.
• Geçmiş Zaman: Fiilin geçmişte gerçekleştiğini ifade eder. Geçmiş zaman, görülen geçmiş zaman ve duyulan geçmiş zaman olmak üzere ikiye ayrılır.
  • Görülen Geçmiş Zaman: Fiili söyleyen kişinin, gerçekleşen fiili kendisi görmüş olduğunu ifade eder.
    • Ekleri: -dı, -di, -du, -dü, -tı, -ti, -tu, -tü
    • Örnek: Ali düştü. (Konuşmacı Ali’nin düştüğünü görmüş.)
  • Duyulan Geçmiş Zaman: Fiili söyleyen kişinin, gerçekleşen fiili başkasından duymuş olduğunu ifade eder.
    • Ekleri: -miş, -miş, -muş, -müş
    • Örnek: Ali düşmüş. (Konuşmacı Ali’nin düştüğünü başkasından duymuş.)

Özetle, haber kipleri cümleye zaman kavramı katar ve eylemin hangi zamanda gerçekleştiğini belirtir.

2. Dilek (Tasarlama) Kipleri

Dilek kipleri, eylemin gerçekleşme zamanını bildirmezler. Bir dileği, bir isteği, tasarlanan bir hareketi anlatırlar. Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur. Dilek kipleri, cümleye gereklilik, istek, şart ve emir anlamları katarlar.

Dilek kipleri şunlardır:

• Gereklilik Kipi: Eylemin yapılmasının zorunlu veya gerekli olduğunu ifade eder.
  • Ekleri: -meli, -malı
  • Örnek: Doğayı korumalıyız.
• İstek Kipi: Eylemin gerçekleşmesinin istendiğini ifade eder.
  • Ekleri: -e, -a
  • Örnek: Bileyim.
• Şart Kipi: Fiile şart anlamı katar, fiilin gerçekleşmesi için bir koşul belirtir.
  • Ekleri: -se, -sa
  • Örnek: Biraz uyursam dinlenirim.
• Emir Kipi: Eylemin yapılmasını emir şeklinde bildirir. Emir kipinin eki yoktur, sadece kişi ekleri ile çekimlenir.
  • Eki: Yok
  • Örnek: Gel!

Özetle, dilek kipleri cümleye zaman kavramı katmazlar, fakat eylemin yapılmasına yönelik istek, dilek, şart veya emir gibi anlamlar ifade ederler.

Kişi Ekleri

Kişi ekleri, fiilde bildirilen iş, oluş ya da durumun kim tarafından yapıldığını belirten eklerdir. Kişi ekleri, cümlede işi yapanı yani özneyi bildirir. Kişi ekleri, fiillerde kip eklerinden sonra gelir.

Örnek: Bugün bir saat kitap okudu\ m.

Bu cümlede “okumak” fiiline getirilen “-m” eki, fiilin kim tarafından (1. tekil kişi – ben) yapıldığını bildirmektedir.

Türkçede altı kişi bulunur. Bunların üçü tekil, üçü çoğul kişilerdir: ben, sen, o, biz, siz, onlar

Fiillerde Olumsuzluk

İşin, oluşun veya hareketin yapıldığını veya yapılabileceğini bildiren fiillere olumlu fiil, işin oluşun veya hareketin yapılmadığını veya yapılamayacağını bildiren fiillere olumsuz fiil denir.

Fiillerin olumsuz biçimleri, kip ve kişi ekinden önce “-me, ma” eki getirilerek yapılır.

Örnek:

• Kitap okuyacağım. (Olumlu)
• Kitap okumayacağım. (Olumsuz)

Geniş zamanın olumsuzunda diğer kiplerden farklı bir durum vardır. Diğer kiplere olumsuzluk eki (-ma, -me) getirildiğinde zaman eki düşmezken, geniş zamanda zaman eki düşer ve 1. tekil ve 1. çoğul kişi haricindeki kişilerde olumsuzluk eki “-maz, -mez” şeklinde kullanılır.

Şimdiki zaman kipinin olumsuzu yapılırken, “-yor” ekinin etkisiyle, “-me, -ma” olumsuzluk eki daralarak “-mı, -mi, -mu, -mü” olur.

Örnek:

• seviyorum → sevme yorum → sevmi yorum

Fiillerde Soru

Fiiller, kendinden sonra eklenen “mı, mi, mu, mü” soru ekleriyle soru anlamı kazanır. “mi” soru eki, kendinden önce gelen sözcüklerden ayrı, kendinden sonra gelen eklerle ise bitişik yazılır.

Örnek: Oralara da bahar geldi mi?

Sonuç

Türkçe dilinde fiiller, kip ve kişi ekleri yardımıyla çeşitli zamanlarda, kişilerde ve anlamlarda kullanılır. Haber kipleri fiillere zaman anlamı katar, dilek kipleri ise eylemin yapılmasına yönelik istek, dilek, şart veya emir gibi anlamlar ifade eder. Kişi ekleri fiilin kim tarafından yapıldığını belirtir. Olumsuzluk eki fiilin yapılmadığını, soru eki ise fiilin yapılıp yapılmadığını sormak için kullanılır. Bu eklerin doğru kullanımı, Türkçe dil bilgisinde önemli bir yere sahiptir.

SEO Uyumlu Anahtar Kelimeler

• Fiilde Kipler
• Haber Kipleri
• Dilek Kipleri
• Kip Ekleri
• Kişi Ekleri
• Çekimli Fiil
• Mastar
• Fiillerde Zaman
• Fiillerde Olumsuzluk
• Fiillerde Soru

Not: Bu makale, sağlanan kaynaklardan elde edilen bilgiler kullanılarak oluşturulmuştur. Başka kaynaklardan ek bilgiler edinmek isteyebilirsiniz.