Köy Seyirlik Oyunları

Tanım ve Tarih
Köy seyirlik oyunları, köylülerin uzun kış gecelerinde özellikle düğün ve bayramlarda eğlenmek amacıyla köy meydanında gerçekleştirdikleri eğlenceli performanslardır. Bu oyunların tarihi oldukça eski olup, sözlü geleneğe dayanır. Orta oyunu ve Karagöz‘e göre tarihi daha gerilere gitmektedir. İslamiyet’ten önceki Türk Edebiyatı’nda şenlikler, sığır ve yuğ törenlerinde ortaya çıkan bu oyunlar, sonrasında İslami unsurlarla bir araya gelerek sunulmuştur.

---

Köy Seyirlik Oyunlarının Özellikleri

Dinsel ve Törensel Temalar
Köy seyirlik oyunları, dini temellere dayalı olarak bolluk, bereket, sağlık dilemek ve yeni yılı karşılamak amacıyla oynanan törensel içerikli performanslardır. Bu oyunlar genellikle köy meydanında, bahçelerde ve hasat alanlarında sahnelenir.

Gündüz ve Gece Oyunları
Oyunlar, genellikle gece saatlerinde oynanır. Seyirciler, oyuncuları çevreleyerek izler.

Mevsimsel Temalar
Anadolu halkı, tarım odaklı bir yaşam sürdüğü için kış ayları kıtlık, yaz ayları ise bolluk ve bereket dönemi olarak değerlendirilir. Kıtlık, kara; bolluk ise beyaz ile simgelenir. Mevsimlerin yarattığı bu ak-kara zıtlığı, köy seyirlik oyunlarının temelini oluşturur.

Gülmece ve Temalar
Köy seyirlik oyunlarının içeriği, gülmece unsuruna dayanır. Kız kaçırma, eşlerin anlaşmazlıkları, kaynana-gelin ilişkisi gibi konular sıkça işlenir. Oyuncular, köyün gençleri ve orta yaşlı bireylerinden oluşur. Amatör olan bu oyuncular, aynı zamanda rejisörlük de yaparlar. Sırası gelen her oyuncu, seyircilerin arasından çıkarak oyuna katılır ve performansını tamamladıktan sonra tekrar izleyicilere katılır.

Şeffaflık ve Doğaçlama
Köy seyirlik oyunlarında, oyuncular herkesin önünde kostümlerini giyerler. Diğer bazı oyunların aksine, bu türde seyircilere yalan söylenmez; her şey açık ve doğrudur. Bu oyunların yazılı metinleri yoktur ve tamamen doğaçlama olarak sahnelenir.

Kültürel Yansımalar
Köy seyirlik oyunları, toplumsal ve dinsel işlevlerinin sanatsal işlevlerinden önde geldiği bir tiyatro türüdür. Meddahta olduğu gibi, köy seyirlik oyunlarında “taklit” önemli bir unsur olarak öne çıkar. Kişileştirilen varlıklar veya olaylar, taklit yoluyla sahnelenir ve çeşitli doğa unsurlarının, hayvan seslerinin ve hareketlerinin de taklidi yapılır.

Dramatik Unsurlar
Canlandırma ve taklit unsurlarının bir arada yer aldığı bu oyunlar, dramatik özellikler taşır. Dolayısıyla, “Dramatik Köy Seyirlik Oyunları” olarak da adlandırılır. Şiir, müzik ve dans, bu performansların iç içe geçtiği unsurlardır.

Basit ve Geleneksel Yapı
Tek bir tema etrafında oynanan köy seyirlik oyunları, genellikle sade yapıya sahiptir. Bu oyunlar, oynandıkları toplumların kültür ve geleneklerinin bir yansımasıdır ve bugünkü halleri bir süreç içinde gelişmiştir.

Oynama Zamanları
Köy seyirlik oyunlarının belirli zamanları vardır. Örneğin, Cemal Oyunu tohumlama döneminin ilk günü ve hasat zamanı; Deve Yüzü ve Koyun Yüzü oyunları, hayvanların anne karnında tüylenmeye başladığı günlerde sahnelenir.

---

Köy Seyirlik Oyunlarındaki Temalar

Köy seyirlik oyunları, çeşitli isimler altında gruplandırılabilir:

• Mevsim Değişiklikleri: Arap, Köse, Çiğdem gibi oyunlar, yılın değişimine bağlı olarak oynanır.
• Yağmur İsteme: Çömçe Gelin gibi oyunlar, yağmurun yağmasını sağlamak amacıyla gerçekleştirilir.
• Hayvan Taklidi: Tilki, Ayı, Kartal, Deve gibi oyunlar, hayvanları taklit eder.
• Bereket ve Bolluk: Cemal Oyunu, Koç Katımı, Saya Gezme gibi oyunlar, bolluğu ve bereketi simgeler.
• Tarım Oyunları: Cemal Oyunu, Çift Sürme, Ekin Salavatlama, tarımın yoğun yapıldığı yerlerde sahnelenir.
• Günlük Yaşam: Ağa, Kız Kaçırma, Sınır Taşı, Kuma gibi oyunlar, günlük yaşamı konu alır.
• Meslek Taklidi: Kalaycı, Değirmenci, Berber Oyunu gibi oyunlar, çeşitli meslekleri taklit eder.

Ek olarak, Bina Yapma, Natır, Halı Dokuma gibi erkeklerin oda içinde oynadıkları oyunlar da bulunmaktadır. Bu oyunlarda da taklit ve gülmece unsurları ön plandadır.

Ritüel Oyunlar
Belirli bir takvimi olan işlevsel oyunlara “ritüel nitelikli oyunlar” denir. Bu oyunlar, bolluk, şenlik ve bereket unsurlarını iç içe barındırır ve çatışmalar üzerine kuruludur.

Eğlence Amaçlı Oyunlar
Evlenme törenleri ve çeşitli toplantılarda, toplulukları eğlendirmek için oynanan oyunlar da eğlence amaçlı performanslar olarak adlandırılır. Ahlaki sonuçlar hedeflenen bu oyunlarda, toplumun eksik yönleri ve bozuk kişilikler alaycı bir dille ele alınır.

---

Köy Seyirlik Oyunu Örneği

Damat Avı

Oyuncular: Damat, avcı, damat ve gelinin kardeşleri, köpek kılığına girmiş köylüler.

(Damat, orta alanda oturur. Yanında iki yakını bulunmaktadır. Belinde sarılı boş fişekler ve tahtadan yapılmış bir silahı ile köpek kılığına girmiş iki köylü, avcı ortaya gelir. Etraf, köylülerle doludur.)

Avcı: Merak etme, günlerdir evde yağlı bulgur pilavı yemekten bıktım. Biraz şu ormanda dolaşayım da keklik avlayayım. Hımm, ne tatlı olur keklik eti! (Elini alnına götürüp uzaklara bakıyormuş gibi yapar.) Etrafta çok keklik olmalı. Nere saklandınız keklikler? (Köpeklerden birine tekme atar.) Koş ulan it o