Aruz Ölçüsü Nedir? Örneklerle Açıklamalı

Aruz Ölçüsü (Aruz Vezni), İslam dünyasında doğmuş, özellikle Arap, Fars ve Türk edebiyatlarında yaygın olarak kullanılan bir şiir ölçüsüdür. Bu ölçü, dizelerdeki hecelerin uzun (kapalı) veya kısa (açık) olması esasına dayanır. Aruz ölçüsü, dizelerdeki hecelerin vurgulu olup olmamasına göre düzenlenen ritmik bir yapı sağlar. Aruz ölçüsünde, her bir dizenin hecelerine göre belirli bir kalıp vardır ve bu kalıplar şiirde belli bir ahenk oluşturur. Aruz ölçüsünde, kapalı (uzun) heceler genellikle ünsüzle biten heceler, açık (kısa) heceler ise ünlüyle biten heceler olarak kabul edilir.

Aruz Ölçüsünün Özellikleri

• Açık (kısa) hece: Ünlü harfle biten hecelerdir ve “.” ile gösterilir.
• Kapalı (uzun) hece: Ünsüz harfle biten ya da uzun ünlü içeren hecelerdir ve “-” ile gösterilir.
• Med: Aruz ölçüsünde, bir uzun ünlü iki kısa hece yerine geçebilir.

Aruz Kalıpları

Aruz ölçüsünde çeşitli kalıplar bulunur. Bu kalıplar, dizelerin hece yapısına ve ritmine göre şekillenir. En çok kullanılan kalıplardan biri mefâîlün / mefâîlün / mefâîlün / mefâîlün kalıbıdır.

Aruz Ölçüsü ile Yazılmış Şiir Örneği

Mehmet Akif Ersoy’un İstiklâl Marşı, aruz ölçüsü ile yazılmış önemli bir eserdir. Aşağıda İstiklâl Marşı’ndan bir bölümde aruz kalıbını inceleyelim:

Korkma, sönmez bu şafaklarda yüzen al sancak,
Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak.

Bu dizelerdeki aruz kalıbı şu şekildedir:

mefâîlün / mefâîlün / mefâîlün / mefâîlün

• Kork-ma, sön-mez / bu şa-fak-lar-da / yü-zen al san-cak
• Sön-me-den / yur-du-mun / üs-tün-de / tü-ten en son o-cak

Aruz Kalıbı Açıklaması

1. Mefâîlün (.- – .): Birinci dizede “Kork-ma, sön-mez” bu kalıba uyar.
2. Mefâîlün (.- – .): İkinci kısımda “bu şa-fak-lar-da” bu kalıbı takip eder.
3. Mefâîlün (.- – .): “yü-zen al san-cak” yine aynı kalıbı sürdürür.
4. Mefâîlün (.- – .): “Sön-me-den yur-du-mun” bu kısım da bu kalıba uygundur.

Aruz kalıbındaki her “mefâîlün” dört kısa ve iki uzun heceden oluşur. Şiirin tamamında bu kalıbın uyumlu bir şekilde sürdüğünü görebiliriz.

Aruz Ölçüsüyle Yazılmış Başka Bir Şiir Örneği:

Divan edebiyatından alınan bir beyit:

Bâkî kalan bu kubbede bir hoş sadâ imiş,
Göçtü bu kuştan uçanlar, bâkî ise hayâ imiş.

Bu beyit de aruz ölçüsüyle yazılmıştır. Beyitteki aruz kalıbı:

fâ’ilâtün / fâ’ilâtün / fâ’ilâtün / fâ’ilün

Bu kalıpta da dizelerde açık ve kapalı heceler düzenli bir şekilde sıralanarak ahenk oluşturulmuştur.

Aruz ölçüsü, dizelerde ritmik ve düzenli bir yapı sağlayan bir ölçüdür. Açık ve kapalı hecelerin belirli kalıplara göre dizilmesiyle oluşan bu ölçü, Divan edebiyatında ve Türk şiirinde önemli bir yer tutar. Aruz ölçüsünü öğrenmek ve uygulamak başlangıçta zorlayıcı olabilir, ancak şiirde ahenk ve ritmi sağlamak açısından güçlü bir tekniktir.