Sarma uyak (sarma kafiye), bir şiirin dörtlüklerinde birinci ve dördüncü dizelerin, ikinci ve üçüncü dizelerle belirli bir uyum içinde olduğu uyak türüne verilen isimdir. Bu uyak türü, Türk edebiyatına Batı edebiyatı etkisiyle girmiştir ve en yaygın uyak düzenlerinden biridir. Sarma kafiye yapısı “abba” şeklindedir ve sadece dörtlüklerde kullanılır. Bu düzen, dizelerin birbirine dolanarak uyumlu olmasını sağlar.
Sarma Kafiye (Sarma Uyak) ile İlgili Örnekler
Örnek 1
Biliyorum, gölgede tatlı tatlı uyuduğunu
-a
Deniz mağarası kadar sessiz ve derin
-b
Nazların âleminde kapalı kirpiklerin
-b
Yüzünde gülümseme, bu öğle vakti sonu
-a
Açıklama: Sarma uyak düzeni, birinci ve dördüncü dizeler ile ikinci ve üçüncü dizelerin kendi aralarında uyaklı olması durumunda oluşur. Yukarıdaki dizelerde “uyuduğunu” ve “sonu” ile “derin” ve “kirpiklerin” sözcükleri arasında uyak vardır. Bu örnek, sarma uyak yapısını net bir şekilde göstermektedir.
Örnek 2
Göğün dibinde suyun sesi yankılanır,
-a
Ellerimiz suda ıslanır,
-b
Tüm dileklerimiz birbirine sarılır,
-b
Uzatırken anılar uzun uzun hatırlanır.
-a
Açıklama: Bu dörtlükte “yankılanır” ve “hatırlanır” kelimeleri birinci ve dördüncü dizelerde; “ıslanır” ve “sarılır” kelimeleri ise ikinci ve üçüncü dizelerde kendi aralarında uyak oluşturur. Bu örgü sarma uyak olarak adlandırılır.
Örnek 3
Tuna’yı görmesem de tanırım,
-a
Bir ümit uğruna yürüdüğüm zaman,
-b
Geçmişi düşünerek coştuğum zaman,
-b
Kendimi tarih içinde bulurum sanırım.
-a
(Arif Nihat Asya)
Açıklama: Yukarıdaki dörtlükte “tanırım” ve “sanırım” kelimeleri birinci ve dördüncü dizelerde; “yürüdüğüm zaman” ve “coştuğum zaman” ise ikinci ve üçüncü dizelerde uyaklıdır. Bu yapının adı sarma uyak (abba) olarak tanımlanır.
Örnek 4
Her şey yerli yerinde, havuz başında servi,
-a
Bir dolap gıcırdar, hiç durmadan,
-b
Eşyalar sanki büyülü bir uykudan,
-b
Sarmaşıklar ve böcek sesleri doldurur evi.
-a
Açıklama: Bu dörtlükte “servi” ve “evi” birinci ve dördüncü dizelerde; “durmadan” ve “uykudan” ise ikinci ve üçüncü dizelerde uyum içindedir. Böylece, dizelerin örgüsü sarma uyak şeklindedir.
Örnek 5
Bir sonbahar akşamı, deniz kenarındayım,
-a
Kayalara çarpan dalgalarla birlikte,
-b
Dağınık saçlarımla esen rüzgârlar içinde,
-b
Düşüncelerimle kaybolmuş bir haldeyim.
-a
Açıklama: Burada “kenarındayım” ve “haldeyim” sözcükleri birinci ve dördüncü dizelerde; “birlikte” ve “içinde” sözcükleri ise ikinci ve üçüncü dizelerde uyaklıdır. Böylece dörtlüğün uyak örgüsü sarma uyak düzenindedir.
Örnek 6
Penceremizden uçan leylekler,
-a
Ay vurunca uzaklaşır gökyüzünde,
-b
Kanatlarını çırpar başka bir iklimde,
-b
Uzaklara gider, döner leylekler.
-a
(Ali Mümtaz Arolat)
Açıklama: Bu dörtlükte “leylekler” ve “döner leylekler” birinci ve dördüncü dizelerde uyumlu; “gökyüzünde” ve “iklimde” ise ikinci ve üçüncü dizelerde birbiriyle uyaklıdır. Sarma uyak yapısının açık bir örneğidir.