Şiirin Şekil (Biçim) Unsurları

Nazım Birimi, Vezin (Ölçü), Kafiye (Uyak), Redif

Nazım Birimi: Şiirin en küçük anlam bütünlüğünü sağlayan bağımsız dize gruplarına nazım birimi denir.

• Mısra (Dize): Şiirin her bir satırını oluşturan en küçük birimdir.

  Örnek: Gözlerin bir deniz, derin ve sessiz
  Geceyi bir yıldız, ışıkla doldurur

• Beyit: İki mısradan oluşan ve anlam bakımından bütünlük arz eden bölümlerden meydana gelir. Divan edebiyatında sıkça kullanılmıştır.

  Örnek: Gönül ne rüyadır ne de bir özlem
  Beyitlerle büyütür her bir düşünceyi

• Dörtlük: Dört mısradan oluşan ve kendi içinde anlam bütünlüğü taşıyan bölümlerdir. Türk halk edebiyatında ve İslamiyet öncesi dönemde yaygındır.

  Örnek: Güneş doğarken dağların ardında
  Gözlerim arar seni her sabah
  Rüzgar fısıldar adını bu yollarda
  Sonsuzlukta bulurum seni, her an

• Bent: İkiden fazla mısradan oluşan şiir bölümleridir.

  Örnek: Her bir köşede izlerin var
  Gözlerimde anıların yankısı
  Bir hüzün, bir sevda kıyısında
  Sonsuz bir arayış içinde her an

Vezin (Ölçü): Şiirin mısralarının hece sayısı veya ses değerleri açısından benzerliğidir.

• Hece Ölçüsü: Mısraların hece sayılarının eşit olduğu ölçüdür. Hece ölçüsü ile yazılan şiirlerde “durak” olarak bilinen belirli yerlerde duraklamalar yapılır.

  Örnek: Gözlerin deniz, ışıkla dolu
  Kalbim bir kuş, uçuşta her an

• Aruz Ölçüsü: Mısralarda hecelerin kısalık-uzunluk veya açıklık-kapalılık özelliklerine göre düzenlenmesidir. Aruz ölçüsü, Türk edebiyatına İran’dan geçmiş ve özellikle Divan edebiyatında kullanılmıştır.

  Örnek: Yüzümde iz bırakır, gözlerimde hasret
  Kalbimde bir yara, derin ve sessiz

• Serbest Şiir: Belirli bir ölçüye veya kafiye düzenine uymadan yazılan şiirlerdir. Serbest şiirin ilk örneklerinden biri Abdülhak Hamit Tarhan’ın “Validem” adlı şiiridir.

  Örnek: Sözlerin hüzün, gözlerin yaş
  Kalbimde bir boşluk, neyleyim

Kafiye ve Redif:

• Redif: Şiirlerde kafiye sonrasında tekrar eden aynı yapıdaki kelime ya da eklerdir.

  Örnek: Garibim namıma Kerem diyorlar
  Aslı’mı el almış harem diyorlar
  Hastayım derdime verem diyorlar
  Maraşlı Şeyhoğlu Satılmış’ım ben
  (Bu şiirde “diyorlar” redif olarak kullanılmıştır.)

• Kafiye (Uyak): Mısra sonlarındaki ses benzerlikleri veya tekrarlanan seslerdir.

  Kafiye Türleri:

  • Yarım Kafiye: Mısra sonlarındaki tek ses benzerliği.

    Örnek: Koyun verdi, kuzu verdi süt verdi
    Yemek verdi, ekmek verdi et verdi
    Kazma ile döğmeyince kıt verdi
    Benim sâdık yârim kara topraktır
    (Bu şiirde “verdi” ve “kıt” kelimeleri yarım kafiye ile örneklendirilmiştir.)

  • Tam Kafiye: Mısra sonlarındaki iki ses benzerliği.

    Örnek: Kaplamış gözümün gördüğü her ufku
    Umutsuz, zifiri bir gece, bir korku
    (Bu şiirde “ufku” ve “korku” kelimeleri tam kafiyedir.)

  • Zengin Kafiye: Mısra sonlarındaki üç veya daha fazla ses benzerliği.

    Örnek: Yol onun, varlık onun, gerisi hep angarya
    Yüzüstü çok süründün, ayağa kalk, Sakarya!
    (Bu şiirde “angarya” ve “Sakarya” kelimeleri zengin kafiyedir.)

  • Tunç Kafiye: Kafiyeyi oluşturan kelimenin diğer mısranın sonundaki kelimenin içinde geçtiği kafiye türüdür.

    Örnek: Garbın âfâkını sarmışsa çelik zırhlı duvar
    Benim iman dolu göğsüm gibi serhaddim var
    (Bu şiirde “var” kelimesi tunç kafiyedir.)

  • Cinaslı Kafiye: Yazılış ve okunuş açısından aynı, anlam ve görev bakımından farklı olan sözcüklerle yapılan kafiyedir.

    Örnek: Niçin kondun a bülbül
    Kapımdaki asmaya
    Ben yârimden ayrılmam
    Götürseler asmaya
    (Bu şiirde “asmaya” kelimesi cinaslı kafiyedir; birinci “asma” üzüm bağı, ikinci “asma” asmak anlamındadır.)

Kafiye Örgüsü (Uyak Düzeni):

• Düz Kafiye: a a / b b
• Çapraz Kafiye: a b a b
• Sarma Kafiye: a b b a
• Mani Tipi Kafiye: a a x a
• Koşma Tipi Kafiye: a a a b
• Terzarima (Örüşük) Kafiye: a b a / b c b

Şiirin İçerik Unsurları:

• Konu: Şairin eserinde anlatmak istediği ana düşünce veya olay.
• Tema: Şiirdeki ana duygusal ve düşünsel ögeler.