Fabl Nedir? ve Fabl Örnekleri

Fabl: Tanım ve Özellikler

Fabl, kahramanları genellikle hayvan olan, bu hayvanların insanlar gibi konuştığı ve düşündüğü kısa hikayelerdir. Fablların temel amacı, hayvanlar veya diğer doğa varlıkları aracılığıyla insanlara bir ders vermektir. Fabl türünün kökenleri, antik dönemlere dayanır. Bilinen en eski fabl örnekleri arasında Beydeba’nın “Kelile ve Dimne” adlı eseri ve Ezop’un masalları bulunur. Batı’da ise La Fontaine, fabl türünün en tanınmış yazarlarından biridir. Türk edebiyatında, Şeyhî’nin “Harname” adlı eseri, bu türün ilk örneği olarak kabul edilir. Bu eserde, düşüncesizce hareket eden bir eşeğin maceraları manzum bir şekilde anlatılmıştır.

Fabl Türünün Özellikleri:

• Kahramanlar: Fablların kahramanları genellikle hayvanlardır. Bu nedenle, fabl türü “hayvan masalları” olarak da adlandırılır.
• Teşhis ve İntak: Fabllarda hayvanlar ve bitkiler, insan davranışlarıyla donatılır. Bu nedenle, fabllarda teşhis (canlılara insan özelliği verme) ve intak (canlılara insan davranışları verme) sanatları sıkça görülür.
• Eğitici Amaç: Fablların temel amacı, insanlara bir ders vermek, eğitici bir mesaj iletmektir.
• Kıssadan Hisse: Fablların sonunda genellikle bir kıssadan hisse veya ders bölümü bulunur.

 

Fabl, insan dışındaki canlı varlıkların (hayvanlar, bitkiler, cansız varlıklar) ve bazen de soyut kavramların insan özellikleriyle donatıldığı, eğitici bir mesaj veya ahlaki bir ders vermeyi amaçlayan kısa hikayelerdir. Fabl, didaktik (öğretici) edebi türler arasında yer alır ve genellikle insan davranışlarını ve toplumsal ilişkileri eleştirir ya da bir ders vermeye çalışır.

Fablın Tarihsel Gelişimi

Fabl, Antik Çağ’dan günümüze kadar pek çok farklı dönemde ve kültürde kullanılmıştır. İlk fabl örneklerine Mezopotamya, Antik Yunan ve Hindistan’da rastlanır. Dünyanın en tanınmış fabl yazarları arasında Antik Yunanlı Ezop, Latin edebiyatında ise Phaedrus öne çıkar. Orta Çağ’da fabllar Hristiyanlığın etkisiyle dini ve ahlaki öğütler vermek amacıyla kullanılmıştır. Fransız fabl yazarı La Fontaine, 17. yüzyılda fablları yeniden popüler hale getirmiştir.

• Ezop (M.Ö. 6. yüzyıl): Ezop fabllarının babası olarak kabul edilir. Yunanlı köle ve hikaye anlatıcısıdır. Ezop, hayvan karakterler üzerinden insana dair temel ahlaki dersler veren kısa fabllarıyla tanınır. Örneğin, “Ağustos Böceği ile Karınca” ve “Kurt ile Kuzu” gibi fablları dünya çapında bilinir.
• Phaedrus (M.S. 1. yüzyıl): Ezop’un hikayelerini Latin edebiyatına kazandıran Phaedrus, Roma İmparatorluğu döneminde yaşamıştır. O da fablları aracılığıyla sosyal ve siyasi eleştiriler yapmıştır.
• La Fontaine (1621-1695): Fransız edebiyatında fabl türünün en önemli temsilcisidir. La Fontaine, Ezop’tan esinlenmiş ve fabllarını manzum (şiir) şeklinde yazmıştır. “Karga ile Tilki”, “Kaplumbağa ile Tavşan” gibi hikayeleri hâlâ klasikler arasındadır.
• Çağdaş Fabl Yazarları: Günümüzde fabllar, çocuk kitapları ve animasyon filmleri aracılığıyla sıkça karşımıza çıkmaktadır. Modern dönemde George Orwell’in Hayvan Çiftliği adlı eseri, fabl formunu kullanarak siyasi bir alegori yaratmıştır.

Fablın Özellikleri

1. Kısa ve Öğretici: Fabllar genellikle kısa hikayelerdir ve net bir mesaj ya da ahlaki ders içerir.
2. İnsan Dışı Karakterler: Fabllarda çoğunlukla hayvanlar, bitkiler veya cansız varlıklar insan gibi konuşturulur ve insani özelliklerle donatılır. Hayvanlar, insanlara özgü zaafları, güçlü yönleri ya da toplumsal rollerini temsil eder.
3. Alegorik Anlatım: Fabllar, bir hikayenin arkasında daha derin bir anlam ya da alegori taşır. Örneğin, La Fontaine’in “Kurt ile Kuzu” adlı fablı, güçlülerin zayıfları ezmesini eleştiren bir anlatıdır.
4. Ahlaki Bir Sonuç: Fablların sonunda verilen ders veya çıkarım genellikle belirgin bir biçimde ifade edilir. Bu, okuyucunun hikayeden bir ders çıkarmasını sağlar.
5. Manzum veya Nesir: Fabllar, düzyazı veya şiirsel bir biçimde yazılabilir. Özellikle La Fontaine, fabllarını manzum olarak yazmıştır.

Fablların Kullanıldığı Edebi Sanatlar

Fabl, edebi sanatlar içerisinde alegori ve teşhis (kişileştirme) ile sıkça kullanılır:

• Alegori: Fablların her bir karakteri veya olay örgüsü, toplumsal ya da politik bir durumu simgeler. Örneğin, Orwell’in Hayvan Çiftliği eserindeki karakterler, totaliter rejimleri temsil eden hayvanlardır.
• Teşhis (Kişileştirme): Fabl türünün en temel özelliği olan teşhis, insan dışı varlıklara insan özelliklerinin verilmesidir. Fabllarda hayvanlar insan gibi konuşur, düşünür ve davranır.

Fabl Yazarları ve Örnek Eserler

• Ezop: “Karga ile Tilki”, “Tavşan ile Kaplumbağa”, “Aslan ile Fare”
• Phaedrus: Ezop’tan esinlenen Latince fabllar yazmıştır.
• La Fontaine: “Kurt ile Kuzu”, “Ağustos Böceği ile Karınca”, “Tilki ile Üzüm”
• George Orwell: Hayvan Çiftliği (siyasi bir fabl örneği)

Fablların Günümüz Kültüründeki Yeri

Günümüzde fabllar, çocuk edebiyatında yaygın olarak kullanılır. Aynı zamanda, animasyon filmlerinde ve çizgi filmlerde de fabl tarzı anlatımlara sıkça rastlanır. Disney filmlerindeki hayvan karakterler ve onların yaşadıkları maceralar fabl formatına örnek gösterilebilir.

Fabllar, hem çocuklara hem de yetişkinlere evrensel değerler, ahlaki dersler ve sosyal eleştiriler sunmaya devam eden bir edebi türdür.

 

 

Örnek Fabl:

Bir zamanlar, bir gölde yaşayan iki ördek ve onların yakın dostu bir kaplumbağa vardı. Bir gün göldeki su çekilmeye başladı ve ördekler gölde yaşamaya devam edemeyeceklerini fark etti. Gölden ayrılmaya karar verdiler ve kaplumbağaya veda etmek için yanına gittiler. “Sular çekildi ve burada yaşayamıyoruz,” dediler. Kaplumbağa, kendi durumunu anlatıp yardım istedi. “Lütfen beni de yanınıza alın. Bu göldeki kuruma benim için çok kötü olacak. Su olmadan yaşayamam, ama siz her yerde yaşayabilirsiniz. Lütfen beni de götürün!” Ördekler bunu kabul ettiler. Kaplumbağa, “Nasıl taşıyacaksınız?” diye sordu. Ördeklerden biri, “Uzun bir çubukla taşıyacağız. Biz çubuğun iki ucundan tutarız, sen de ağzınla ortasından tutarsın. Bu şekilde seni havaya kaldırır ve götürürüz. Ancak dikkat etmelisin; seni gören ve laf eden insanlara cevap vermeye kalkışma. Yoksa düşüp parçalanırsın,” diyerek kaplumbağayı uyardı.

Ek Fabl Örnekleri:

1. Kurnaz Tilki ve Çeşitli Hayvanlar
   Bir gün, bir tilki, ağacın altında uyuyan bir kuşu fark etti. Tilki, kuşun uyanmasını bekleyerek ona iyi niyetli bir tavırla yaklaşmak istedi. “Merhaba, iyi uykular! Şu güzel ağaçta uyanıp, güneşin tadını çıkar!” dedi. Kuş, tilkinin bu tatlı sözlerine aldanarak uyanıp uçmaya başladı. Ancak tilki, kuşu yakalamak için hemen harekete geçti. Bu fabl, dış görünüşe aldanmamanın önemini vurgular.
2. Açgözlü Kurt ve Koyunlar
   Bir gün, bir kurt, aç gözlülükle koyunların bulunduğu meraya geldi. Koyunlar, kurdun niyetini anlamıştı ve birbirlerine yakın durarak, korunmaya çalıştılar. Kurt, koyunların arasına sızmayı başaramasa da, aç gözlülüğü yüzünden hiçbir şekilde doyuma ulaşamadı. Bu fabl, açgözlülüğün ve bencilliğin insanlara zarar verebileceğini anlatır.

 

İşte dünyaca ünlü 10 fabl örneğinin özgün bir biçimde anlatımı:

1. Ağustos Böceği ile Karınca

Bir yaz boyunca ağustos böceği şarkı söyleyip dans ederken, karınca durmaksızın çalışmış, yiyecek biriktirmişti. Kış geldiğinde ağustos böceği aç ve üşümüş şekilde karıncaya yalvararak yardım istedi. Karınca ise ona, “Yaz boyu şarkı söyleyip vakit geçirdin, şimdi dans edebilirsin,” diyerek yardım etmeyi reddetti.
Ahlak Dersi: Zor zamanlar için hazırlıklı olmak her zaman iyidir.

2. Tavşan ile Kaplumbağa

Hızlı tavşan, yavaş kaplumbağaya meydan okuyarak bir yarış düzenler. Yarışa başlayan tavşan, kendine çok güvenip uykuya dalarken kaplumbağa sürekli ve kararlı adımlarla yoluna devam eder. Tavşan uyandığında, kaplumbağa yarışı çoktan kazanmıştır.
Ahlak Dersi: Sürekli çaba ve azim, kibirli olmaktan daha değerlidir.

3. Aslan ile Fare

Bir gün büyük bir aslan, küçük bir fareyi yakalar ve onu yemeye hazırlanır. Fare ona yalvarır, “Beni serbest bırak, bir gün sana yardım edebilirim,” der. Aslan güler ama fareyi serbest bırakır. Günler sonra aslan bir avcı tarafından yakalanır ve ağlarla bağlanır. Fare gelir ve aslanı ağları kemirerek kurtarır.
Ahlak Dersi: Küçük iyilikler bile büyük sonuçlar doğurabilir.

4. Tilki ile Üzümler

Aç bir tilki, yüksek bir asmada sarkan üzüm salkımlarını görür. Onlara ulaşmak için defalarca zıplar ama başarılı olamaz. Sonunda tilki, “Zaten bu üzümler ekşiydi,” diyerek oradan uzaklaşır.
Ahlak Dersi: Elde edemediğimiz şeyleri küçümsemek, kendimizi kandırmanın bir yoludur.

5. Karga ile Tilki

Bir karga, gagasında bir parça peynir ile bir dala konar. Aç bir tilki kargayı övmeye başlar ve ona, “Ne kadar güzel sesin var! Bir şarkı söylesene,” der. Karga şarkı söylemeye başlayınca peynir düşer, tilki de peyniri alıp kaçar.
Ahlak Dersi: Aşırı övgülerle gururlanmak insanı aldatılmaya açık hale getirir.

6. Kurt ile Kuzu

Bir gün bir kurt, nehir kenarında su içen bir kuzuya yaklaşır ve onu suçlayarak, “Suyumu bulandırıyorsun!” der. Kuzu, nehirin aşağısında olduğunu ve suyu kirletmediğini açıklasa da, kurt onu haksız yere cezalandırmak için bahaneler uydurur ve sonunda kuzuyu yer.
Ahlak Dersi: Zalimler, bahaneler uydurarak masumlara zulmeder.

7. Kurbağa ile Öküz

Bir gün küçük bir kurbağa, devasa bir öküz görür ve etkilenir. Kendisini de büyük göstermek için nefesini tutarak şişmeye başlar. Ancak ne kadar şişerse şişsin öküz kadar olamaz ve sonunda patlar.
Ahlak Dersi: Kendimizi olduğumuzdan büyük göstermek felaketle sonuçlanabilir.

8. İki Keçi

Bir dere üzerinde dar bir köprüde karşılaşan iki keçi, birbirine yol vermek istemez ve inat eder. Sonunda birbirlerine çarparak suya düşerler.
Ahlak Dersi: İnat etmek, iki tarafın da kaybetmesine neden olur.

9. Kartal ile Çakal

Bir kartal yüksek bir dağa yuva yaparken, çakal güvenli bir kovukta yaşardı. Bir gün kartal, çakalın yavrusunu kapıp kendi yavrularına yemek olarak götürdü. Çakal çaresizdi, ama kader öyle bir döndü ki, kartalın yuvası yanmaya başladı ve kartal çakalın yardımı olmadan yavrularını kurtaramadı.
Ahlak Dersi: Güçlülerin zayıfları ezmesi er ya da geç onlara geri döner.

10. Tavuk ile Altın Yumurtalar

Bir köylüye her gün bir altın yumurta veren bir tavuk vardı. Köylü, daha fazla altın yumurta almak için sabırsızlandı ve tavuğu keserek karnında daha fazla yumurta bulmayı umdu. Ancak tavuğu kesince içinde hiç yumurta olmadığını fark etti.
Ahlak Dersi: Açgözlülük, eldeki nimetleri kaybetmeye yol açar.

Bu fabl örnekleri, insan doğasına dair derin dersler içeren ve nesiller boyunca anlatılan evrensel hikayelerdir. Bu hikayeler, kısa ama anlamlı dersler vererek hem çocuklara hem de yetişkinlere yaşamla ilgili önemli mesajlar iletir.