Sözcük Grupları – Söz Öbekleri

Söz Öbekleri ve Anlamları: Yansıma Sözcükler, İkilemeler, Atasözleri, Deyimler ve Özdeyişler

Yansıma Sözcükler:
Yansıma sözcükler, doğadaki seslerin taklit edilerek türetilmiş kelimelerdir. Bu tür kelimeler, belirli bir sesin insan kulağındaki karşılığını temsil eder.

Örnekler:

• “Yüksek sesle bir şiddet patırtısı duyduk.”
  Burada “pıtır” sesinden “patırtı” sözcüğü türetilmiştir.
• “Gece boyunca sürekli bir uğultu vardı.”
  Burada “uğ” sesinden “uğultu” sözcüğü türetilmiştir.

İkilemeler:
İkilemeler, anlamı güçlendirmek, vurgulamak veya etkileyici kılmak amacıyla kullanılan söz öbekleridir. Çeşitli şekillerde oluşturulabilirler:

Oluşum Şekilleri:

• Eş Anlamlı Sözcüklerin Tekrarlanması:
  “Şan şöhret”, “akıllı uslu”, “hısım akraba”
  Burada iki eş anlamlı kelime birlikte kullanılarak anlam pekiştirilir.
• Yakın Anlamlı Sözcüklerin Arka Arkaya Kullanılması:
  “Ağrı sızı”, “doğru dürüst”, “eş dost”
  Burada benzer anlamlı kelimeler bir arada kullanılarak anlam güçlendirilir.
• Aynı Kelimenin Tekrarlanması:
  “Tatlı tatlı”, “güzel güzel”, “hızlı hızlı”
  Aynı kelimenin tekrarıyla vurgulama yapılır.
• Zıt Anlamlı Sözcüklerin Kullanılması:
  “Aşağı yukarı”, “iyi kötü”, “az çok”, “büyük küçük”
  Zıt anlamlı kelimeler bir arada kullanılarak çeşitli anlam nüansları ifade edilir.
• Biri Anlamlı, Diğeri Anlamsız Sözcüklerin Kullanılması:
  “Eski püskü”, “eğri büğrü”, “yırtık pırtık”
  Bir kelime anlamlı, diğeri anlamsız bir sözcük olarak kullanılarak ifade güçlendirilir.
• İki Anlamsız Sözcüğün Kullanılması:
  “Abur cubur”, “ıvır zıvır”, “karman çorman”
  İki anlamsız sözcük bir araya getirilerek bir kavram oluşturulur.
• Yansıma Sözcüklerin Tekrarlanması:
  “Vızır vızır”, “gümbür gümbür”
  Yansıma sözcüklerin tekrarı ile ifade vurgulanır.

Not: İkileme içindeki sözcükler arasına noktalama işareti koyulmaz.

Atasözleri:
Atasözleri, anonim (söyleyeni bilinmeyen), kalıplaşmış ve genellikle öğüt veren özlü sözlerdir.

Örnekler:

• “Komşunun tavuğu, komşuya kaz görünür.”
  Komşunun sahip olduğu şeyler, diğerleri için daha değerli görünebilir.
• “Söz gümüşse, sükût altındır.”
  Konuşmak değerlidir ama sessizlik daha değerlidir.
• “İşleyen demir ışıldar.”
  Sürekli çalışan veya gelişen şeyler daha iyi sonuç verir.
• “Körle yatan şaşı kalkar.”
  Kötü etkilerle birlikte olan kişi kendisi de o etkilere kapılabilir.

Deyimler:
Deyimler, iki veya daha fazla kelimeden oluşan, belirli durum veya duyguları kısa ve özlü bir şekilde anlatan kalıplaşmış ifadelerdir.

Örnekler:

• “Gözünden düştü.” (Kişinin değerini kaybetmek)
  “Öğretmenin gözünden düştün.”
• “Akıl vermek.” (Başkasına tavsiye vermek)
  “Herkes akıl veriyor ama yardım eden yok.”
• “Ekmek kazanmak.” (Geçimini sağlamak)
  “Çalış, ekmeğini kazan, başkasına muhtaç olma.”

Atasözleri ve Deyimlerin Ortak Özellikleri:

1. Kalıplaşmış İfadeler: Söz öbekleri, belirli bir biçimi ve yapıyı korur. Sözcükleri değiştirmek, eklemek veya çıkarmak mümkün değildir.
2. Mecaz Anlam: Genellikle mecaz anlam içerirler, dolayısıyla doğrudan değil, dolaylı olarak bir anlam ifade ederler.
3. Söyleyenleri Belirli Değildir: Bu ifadeler anonim olup, kimin söylediği genellikle bilinmez.
4. En Az İki Kelimeden Oluşur: Genellikle iki veya daha fazla kelimeden oluşur.

Atasözleri ve Deyimlerin Farklılıkları:

1. Şekil: Atasözleri cümle şeklindedir. Deyimler ise genellikle söz gruplarından oluşur.
2. Amaç: Atasözleri öğüt verir ve öğreticidir. Deyimler ise belirli bir öğüt veya ders vermez.
3. Genellik: Atasözleri genel geçer kurallar içerir ve kural niteliğindedir. Deyimler ise belirli durumlara göre kullanılır.
4. Kip: Atasözleri geniş zaman kipindedir ve kişiye göre çekimlenmez. Deyimler ise kişiye göre çekimlenebilir.

Özdeyişler (Vecizeler):
Özdeyişler, düşünce, duygu veya ilkeleri kısa ve öz bir şekilde ifade eden, genellikle bir kişiye ait olan ifadelerdir.

Örnekler:

• “Cennet, anaların ayakları altındadır.” – HZ. MUHAMMED (s.a.v.)
  Anne sevgisinin ve değerinin önemini vurgular.
• “Kuvvete dayanmayan adalet aciz, adalete dayanmayan kuvvet zalimdir.” – PASCAL
  Adalet ve kuvvet arasındaki dengenin önemini ifade eder.
• “Milli benliğini bilmeyen milletler, başka milletlere yem olurlar.” – ATATÜRK
  Millî kimliğin ve özgürlüğün önemini anlatır.
• “Ya olduğun gibi görün, ya da göründüğün gibi ol.” – MEVLANA CELALEDDİN RUMİ
  Dış görünüş ile içsel tutum arasında uyum sağlanması gerektiğini belirtir.