Türk Edebiyatında İlkler ( Kapsamlı)

İlk Hikâye Örnekleri:

1. İlk Hikâye Örneği: Letâif-i Rivayat (1870), Ahmet Mithat Efendi tarafından kaleme alınmıştır. Bu eser, Türk hikâyesinin ilk örneklerinden biri olarak kabul edilmektedir.
2. Batılı Anlamda İlk Hikâye Denemesi: Küçük Şeyler (1892), Sami Paşazade Sezai tarafından yazılmıştır. Bu eser, Batı tarzı hikâye anlatımının ilk denemelerindendir.

İlk Romanlar:

1. İlk Çeviri Roman: Tercüme-i Telemak (Fenelon) (1862), Yusuf Kâmil Paşa tarafından çevrilmiştir. Bu eser, Türk edebiyatında ilk çeviri roman örneği olarak öne çıkmaktadır.
2. İlk Yerli Roman Denemesi: Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (1872), Şemsettin Sami tarafından yazılmıştır. Bu eser, yerli romanın ilk denemelerindendir.
3. İlk Edebî Roman: İntibah (1876), Namık Kemal tarafından kaleme alınmıştır. Edebî roman türünün Türkiye’deki ilk örneğidir.
4. İlk Realist Roman Denemesi: Araba Sevdası (1898), Recaizade Mahmut Ekrem tarafından yazılmıştır. Bu eser, gerçekçi roman anlayışının ilk denemelerindendir.
5. İlk Köy Romanı Denemesi: Karabibik (1890), Nabizade Nazım tarafından kaleme alınmıştır. Köy yaşamını anlatan ilk roman denemesidir.
6. İlk Psikolojik Roman Denemesi: Zehra (1894), Nabizade Nazım tarafından yazılmıştır. Psikolojik roman türündeki ilk denemedir.
7. İlk Psikolojik Roman: Eylül (1901), Mehmet Rauf tarafından yazılmıştır. Psikolojik roman türünün ilk örneğidir.
8. Batı Tekniğine Uygun İlk Realist Roman: Mai ve Siyah (1897), Halit Ziya Uşaklıgil tarafından kaleme alınmıştır. Batı tekniğine uygun realist romanın ilk örneğidir.
9. İlk Psikolojik Roman Denemesi, İlk Naturalist ve Tezli Roman: Zehra (1894), Nabizade Nazım tarafından yazılmıştır. Bu eser, hem psikolojik roman denemesi hem de naturalist ve tezli roman örneğidir.
10. İlk Tarihî Uzun Hikâye-Roman Denemesi: Yeniçeriler (1871), Ahmet Mithat Efendi tarafından kaleme alınmıştır. Tarihî konulu uzun hikâye ve roman denemesidir.
11. İlk Tarihî Roman Örneği: Cezmi (1880), Namık Kemal tarafından yazılmıştır. Türk edebiyatında tarihî roman türünün ilk örneğidir.
12. İlk Kadın Romancımız: Fatma Aliye Hanım (d.1862 – ö.1936), Türk edebiyatında ilk kadın romancı olarak tanınır.
13. İlk Polisiye Roman: Esrar-ı Cinayet (1883), Ahmet Mithat Efendi tarafından yazılmıştır. Türk edebiyatındaki ilk polisiye roman örneğidir.
14. Kurtuluş Savaşını Doğrudan İşleyen Romanımız: Ateşten Gömlek (1922), Halide Edib Adıvar tarafından kaleme alınmıştır. Kurtuluş Savaşını doğrudan işleyen ilk romandır.

İlk Tiyatrolar:

1. Sahnelenen İlk Tiyatro Eseri: Vatan Yahut Silistre (1872), Namık Kemal tarafından yazılmıştır. Türk tiyatrosunda sahnelenen ilk tiyatro eseridir.
2. İlk Tiyatro Eseri: Şair Evlenmesi (1860), Şinasi tarafından kaleme alınmıştır. Türk tiyatrosunun ilk tiyatro eseridir.
3. Heceyle Yazılan İlk Manzum Tiyatro Eseri: Nesteren (1878), Abdülhak Hamit Tarhan tarafından yazılmıştır. Hece ölçüsüyle yazılmış ilk manzum tiyatro eseridir.
4. İlk Uyarlama Tiyatro Eserinin (Moliere – Zor Nikah) Yazarı: Ahmet Vefik Paşa tarafından uyarlanmıştır. Moliere’in eserinden uyarlanan ilk tiyatro eseridir.
5. Edebiyatımızda Epik Tiyatronun Kurucusu: Haldun Taner, epik tiyatro türünün kurucusudur.
6. Hece ile Yazılan İlk Manzum Tiyatro Örneği: Binnaz (1919), Yusuf Ziya Ortaç tarafından kaleme alınmıştır. Hece ölçüsüyle yazılmış ilk manzum tiyatro örneğidir.
7. İlk Epik Tiyatro Örneği: Keşanlı Ali Destanı (1964), Haldun Taner tarafından yazılmıştır. Türk edebiyatında epik tiyatro türünün ilk örneğidir.

İlk Şiirler:

1. Fransızca’dan İlk Şiir Çevirileri Yapan ve İlk Folklor İncelemesi Çalışmaları Yapan Sanatçı: Şinasi, Fransızca’dan ilk şiir çevirilerini gerçekleştirmiş ve folklor incelemeleri yapmıştır.
2. İlk Şiir Antolojisi: Harabat (1875), Ziya Paşa tarafından hazırlanmıştır. Türk edebiyatında ilk şiir antolojisidir.
3. İlk Mensur Şiir Örnekleri: Mensur Şiirler (1886), Halit Ziya Uşaklıgil tarafından yayımlanmıştır. Mensur şiir türünün ilk örnekleridir.
4. Edebiyatımızda İlk Kafiyesiz Şiir Denemesi: Validem – Abdülhak Hamit Tarhan tarafından yazılmıştır. Kafiyesiz şiir türündeki ilk denemedir.
5. İlk Köy Şiiri Örneği: Köylü Kızların Şarkısı – Muallim Naci tarafından kaleme alınmıştır. Köy yaşamını anlatan ilk şiirdir.
6. Edebiyatımızda İlk Çocuk Şiiri Örnekleri: Şermin (1914) – Tevfik Fikret tarafından yazılmıştır. Çocuklara yönelik ilk şiir örnekleridir.
7. İlk Pastoral Şiir Örneği: Sahra – Abdülhak Hamit Tarhan tarafından kaleme alınmıştır. Pastoral şiir türünün ilk örneğidir.
8. Aruzu Türkçe’ye Uyarlayan İlk Şair: Tevfik Fikret, aruzu Türkçe’ye uyarlayan ilk şairdir.
9. Tasavvuf Edebiyatının Kurucusu ve Bu Yönde Şiirler Yazan İlk Şair: Hoca Ahmet Yesevi, tasavvuf edebiyatının kurucusu olarak kabul edilir ve bu yönde şiirler yazmıştır.
10. Bilinen İlk Türk Şair: Aprınçor Tigin, bilinen ilk Türk şairidir.
11. Bilinen İlk Türk Yazar: Yollug Tigin, bilinen ilk Türk yazarıdır.
12. Edebiyatımızda Aruzla Yazılan İlk Eser: Kutadgu Bilig (1069), Yusuf Has Hacib tarafından yazılmıştır. Aruz ölçüsüyle yazılmış ilk eserdir.
13. İlk Hamse Sahibi: Ali Şir Nevaî, hamse sahibi olarak bilinir.
14. İlk Divan Şairimiz: Hoca Dehhanî, Türk edebiyatının ilk divan şairidir.
15. İlk Didaktik Eser Örneği: Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacib tarafından yazılmıştır. Didaktik edebiyatın ilk örneğidir.

İlk Gazeteler:

1. Edebiyatımızda İlk Özel Gazeteyi Çıkaran, Noktalama İşaretlerini İlk Kullanan Sanatçı: Şinasi, özel gazete çıkaran ve noktalama işaretlerini ilk kullanan sanatçı olarak bilinir.
2. İlk Resmî Türkçe Gazete: Takvim-i Vakayi – 1831 yılında yayımlanmıştır. Resmî Türkçe gazetelerin ilki olarak kabul edilir.
3. İlk Yarı Resmi Türkçe Gazete: Ceride-i Havadis – 1832 yılında yayımlanmıştır. Yarı resmî Türkçe gazeteler arasında ilkidir.
4. İlk Özel Türkçe Gazete: Tercüman-ı Ahval – 1860 yılında yayımlanmıştır. Türkçe özel gazetelerin ilk örneğidir.

Diğer İlkler:

1. Edebiyatımızda İlk Fabl Örneği: Harname – Şeyhî tarafından yazılmıştır. Türk edebiyatında fabl türündeki ilk örnektir.
2. Edebiyatımızda Batılı Anlamda İlk Fabl Örneği: Eşek İle Tilki Hikâyesi – Şinasi tarafından yazılmıştır. Batılı anlamda fabl türündeki ilk örnektir.
3. İlk Makale Örneği: Tercüman-ı Ahval Mukaddimesi – Şinasi tarafından yazılmıştır. Türk edebiyatında ilk makale örneğidir.
4. İlk Eleştiri Örneği: Namık Kemal tarafından yazılmıştır (1866). Edebiyatımızda ilk eleştiri örneğidir.
5. Edebiyatımızdaki En Önemli Gezi Yazısı Örneği: Seyahatname (17. yüzyıl) – Evliya Çelebi tarafından yazılmıştır. Türk edebiyatında önemli bir gezi yazısı örneğidir.
6. Edebiyatımızda Günlük Terimini İlk Kullanan Yazar: Falih Rıfkı Atay, günlük terimini ilk kullanan yazardır.
7. İlk Tezkire: Mecalisü’n-Nefais – Ali Şir Nevaî tarafından yazılmıştır. Edebiyatımızda ilk tezkire örneğidir.
8. Anadolu Sahasında Yazılan İlk Tezkire: Heşt Behişt – Edirneli Sehî Bey tarafından kaleme alınmıştır. Anadolu sahasında yazılan ilk tezkiredir.
9. İlk Söylev (Nutuk): Göktürk Yazıtları (Orhun Abideleri) – 8. yüzyılda yazılmıştır. Türk edebiyatında bilinen ilk söylev örneğidir.
10. İslâmî Dönem Türk Edebiyatı İlk Yazılı Eser: Kutadgu Bilig (1069) – Yusuf Has Hacib tarafından yazılmıştır. İslâmî dönem Türk edebiyatındaki ilk yazılı eserdir.
11. Edebiyatımızda İlk Mesnevi Örneği: Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacib tarafından kaleme alınmıştır. Türk edebiyatında ilk mesnevi örneğidir.
12. Edebiyatımızda İlk Siyasetname Örneği: Kutadgu Bilig – Yusuf Has Hacib tarafından yazılmıştır. Siyasetname türünün ilk örneğidir.
13. Batı Etkisindeki Türk Edebiyatında Bilinçli İlk Temsilcisi: Şinasi, Batı etkisindeki Türk edebiyatının bilinçli ilk temsilcisidir.
14. Edebiyatımızdaki İlk Atasözleri Derlemesi: Durub-ı Emsal-i Osmaniye (1863) – Şinasi tarafından hazırlanmıştır. Atasözleri derlemelerinin ilki olarak kabul edilir.
15. İlk Bibliyografya: Keşfu’z-Zünun (1652) – Kâtip Çelebi tarafından yazılmıştır. Türk edebiyatında ilk bibliyografya örneğidir.
16. İlk Hatıra Kitabı: Babürnâme – Babürşah tarafından yazılmıştır (16. yüzyıl). İlk hatıra kitabı olarak kabul edilir.
17. İlk Mizah Dergisi: Diyojen (1870) – Teodor Kasap tarafından yayımlanmıştır. Türk edebiyatındaki ilk mizah dergisidir.
18. İlk Edebî Bildiriyi Yayımlayan Topluluk: Fecr-i Ati Topluluğu (1909) – Edebiyatımızda ilk edebî bildiriyi yayımlayan topluluktur.
19. İlk Yazılı Edebî Metin ve Türk Adının Geçtiği İlk Metin: Göktürk Yazıtları (8. yüzyıl) – Türk adının geçtiği ilk yazılı metindir.
20. Türk Dilinin İlk Sözlüğü ve İlk Dilbilgisi Kitabı: Divanü Lügati’t-Türk (1072) – Kâşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır. Türk dilinin ilk sözlüğü ve dilbilgisi kitabıdır.
21. İlk Türkçe Sözlük: Kamus-ı Türkî (1901) – Şemsettin Sami tarafından hazırlanmıştır. İlk Türkçe sözlüktür.
22. İlk Edebiyat Tarihçimiz: Abdülhalim Memduh Efendi, Türk edebiyatının ilk tarihçisidir.
23. Batılı Anlamda İlk Edebiyat Tarihçimiz: Mehmet Fuat Köprülü, Batılı anlamda ilk edebiyat tarihçisidir.
24. Türkçe’nin İlk Dil Bilgisi Kitabı: Sarf-ı Türkî – Süleyman Hüsnü Paşa tarafından yazılmıştır. Türkçe’nin ilk dil bilgisi kitabıdır.
25. İlk Alfabemiz: Göktürk Alfabesi, Türklerin bilinen ilk alfabesidir.
26. Edebiyatımızda Milli Edebiyatın Açılmasına Öncelik Eden: Mehmet Emin Yurdakul, milli edebiyat hareketinin öncüsüdür.
27. İlk Türk Destanı: Alp Er Tunga Destanı – Türk destanlarının ilki olarak kabul edilir.
28. Süslü Nesrin İlk Temsilcisi: Sinan Paşa, süslü nesrin ilk temsilcisidir.
29. Dilde Sadeleşmeyi Savunan İlk Yayın Organı: Genç Kalemler (1911) – Dilde sadeleşmeyi savunan ilk yayın organıdır.
30. Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatında Kurulan İlk Edebî Topluluk: Yedi Meşaleciler (1928) – Cumhuriyet dönemi Türk edebiyatında kurulan ilk edebî topluluktur.
31. Edebiyatımızda Yayımlanan İlk Ortak Kitap: Yedi Meşale (1928) – Yayımlanan ilk ortak kitaptır.
32. Edebiyatımızda Yayımlanan İkinci Ortak Kitap: Garip (1941) – Yayımlanan ikinci ortak kitaptır.
33. İlk Röportaj Örneği: Rüya – Ziya Paşa tarafından kaleme alınmıştır. Türk edebiyatında ilk röportaj örneğidir.
34. İlk Dergi Örneği: Mecmua-ı Fünun – Münif Paşa tarafından yayımlanmıştır (1861). İlk edebiyat dergisidir.
35. Batılı Anlamda İlk Günlük Örneği: Seyahat Jurnali – Direktör Ali Bey tarafından yazılmıştır. Batılı anlamda ilk günlük örneğidir.
36. Türkî-i Basit Akımının Öncüsü: Aydınlı Visali, Türkî-i Basit akımının öncüsüdür (15. yüzyıl).
37. Türkî-i Basit Akımının En Güçlü Temsilcileri: Edirneli Nazmi ve Tatavlalı Mahremi, bu akımın en güçlü temsilcilerindendir.
38. Sebk-i Hindi Akımının En Güçlü Temsilcisi: Şeyh Galip, Sebk-i Hindi akımının en güçlü temsilcisidir (18. yüzyıl).
39. İlk Fıkra Yazarımız: Ahmet Rasim, Türk edebiyatında ilk fıkra yazarı olarak tanınır.

Dünya Edebiyatında İlkler:

1. Dünya Edebiyatında Hikâye Türünün İlk Örneği: Decameron Öyküleri (14. yüzyıl) – Giovanni Boccaccio tarafından yazılmıştır. Hikâye türündeki ilk örnektir.
2. Dünya Edebiyatında Deneme Türünün İlk Örneği: Denemeler – Montaigne tarafından kaleme alınmıştır. Deneme türünün ilk örneğidir.
3. Dünya Edebiyatında İlk Modern Roman Örneği: Don Kişot – Cervantes tarafından yazılmıştır. Modern romanın ilk örneğidir.
4. Dünya Edebiyatında İlk Realist Roman Örneği: Madame Bovary – Gustave Flaubert tarafından kaleme alınmıştır. Realist roman türünün ilk örneğidir.
5. Dünyanın Bilinen İlk Destanı: Gılgamış Destanı – Sümerler tarafından yazılmıştır. Bilinen ilk destandır.
6. Komedi Türünün İlk Temsilcisi: Aristofanes, komedi türünün ilk temsilcisidir.
7. Trajedi Türünün İlk Temsilcisi: Aiskylos, trajedi türünün ilk temsilcisidir.
8. Bilinen İlk Fabl Örneği: Pança Tantra (Kelile ve Dimne) – Hint edebiyatının bilinen ilk fabl örneğidir.